Belgijski system penitencjarny mierzy się z poważnym problemem: liczba samobójstw wśród osadzonych należy do najwyższych w Europie. Z danych Rady Europy za 2023 rok wynika, że wskaźnik ten wyniósł 11,6 przypadków na 10 tysięcy więźniów — to o ponad 25% więcej niż europejska mediana, która wynosi 7,3.
We wtorek Centralna Rada Nadzoru Penitencjarnego i Federalny Instytut Ochrony i Promocji Praw Człowieka opublikowały analizę systemowych przyczyn tego zjawiska. Główna diagnoza: chroniczny brak opieki psychiatrycznej w belgijskich więzieniach. Mimo pewnych postępów, problem pozostaje nierozwiązany i wymaga natychmiastowej reakcji.
Skalę zaniedbań pokazują dane Światowej Organizacji Zdrowia. W Belgii przypada zaledwie 0,2 psychiatry na 1000 osadzonych, podczas gdy średnia europejska to 1,3. To znacząca różnica, która bezpośrednio wpływa na jakość opieki i możliwości szybkiego reagowania na kryzysy psychiczne wśród więźniów.
Braki kadrowe nie ograniczają się tylko do personelu medycznego. Strażnicy więzienni często nie są odpowiednio przeszkoleni, by rozpoznawać i reagować na sygnały zagrożenia samobójstwem. Brakuje im także wiedzy z zakresu ochrony praw człowieka, co może prowadzić do nieadekwatnych reakcji wobec osób w stanie kryzysu psychicznego.
Szczególną troskę budzą praktyki interwencyjne stosowane wobec więźniów w kryzysie. Według organizacji monitorujących nadużywa się kajdanek i izoluje osadzonych w pustych celach — działania te uznawane są za upokarzające i niewspółmierne do sytuacji. Co więcej, mogą pogłębiać psychiczne problemy więźniów i zwiększać ryzyko prób samobójczych.
Również system składania skarg w więzieniach pozostawia wiele do życzenia. Zgłoszenia dotyczące nadużyć rzadko prowadzą do rzetelnych dochodzeń, a jeszcze rzadziej skutkują wyciągnięciem konsekwencji wobec winnych funkcjonariuszy. To tworzy poczucie bezkarności i może przyczyniać się do dalszego pogorszenia warunków w zakładach karnych.
W odpowiedzi na te problemy organizacje przedstawiły pakiet rekomendacji. Priorytetem jest zapewnienie obecności psychiatrów we wszystkich jednostkach penitencjarnych — co wymaga większego finansowania i intensyfikacji rekrutacji. Równie istotne jest całkowite odejście od stosowania pustych cel jako formy interwencji kryzysowej oraz wprowadzenie bardziej humanitarnych metod postępowania.
Kolejnym krokiem powinno być wdrożenie szkoleń dla personelu więziennego z zakresu prewencji samobójstw i praw człowieka. To klucz do skutecznego reagowania na kryzysy psychiczne i ochrony życia osadzonych. Niezbędne jest także wzmocnienie systemów nadzoru i zapewnienie, by procedury skargowe rzeczywiście działały.
Wspólny komunikat belgijskich organizacji został skierowany do Komitetu Ministrów Rady Europy i podkreśla potrzebę dostosowania praktyk penitencjarnych do standardów europejskich. Władze belgijskie przyjęły analizę z uznaniem i zapowiedziały przygotowanie planu działania, który ma zostać przedstawiony do końca roku.
Oczekiwane reformy będą wymagały znaczących inwestycji finansowych i trwałego zaangażowania politycznego. Tylko kompleksowe podejście — łączące poprawę opieki medycznej, modernizację infrastruktury i zmianę kultury instytucjonalnej — może realnie zmniejszyć liczbę samobójstw i przywrócić zaufanie do belgijskiego systemu więziennictwa.
