Belgijska kolej SNCB/NMBS zmaga się z problemem egzekwowania zakazu palenia, który obowiązuje nie tylko w pociągach i pomieszczeniach dworcowych, ale także na peronach oraz wszystkich innych przestrzeniach kolejowych otwartych dla publiczności. Choć zakaz wszedł w życie w 2023 roku, wielu pasażerów wciąż go ignoruje, co skutkuje setkami mandatów miesięcznie.
Minister mobilności federalnej Jean-Luc Crucke przedstawił dane dotyczące egzekwowania przepisów, odpowiadając na interpelację posła Juliena Matagne z partii Les Engagés. Liczby pokazują, że świadomość obowiązujących zasad wśród podróżnych nadal pozostaje niewystarczająca, mimo że od wprowadzenia zakazu minęły już ponad dwa lata.
Zakres obowiązującego zakazu
Zakaz palenia w przestrzeni kolejowej ma bardzo szeroki zakres. Obejmuje on nie tylko wagony i wnętrza dworców, ale także perony – zarówno zadaszone, jak i odkryte – a także podziemne korytarze, parkingi, wiaty rowerowe oraz wszystkie inne miejsca znajdujące się na terenie kolejowym dostępnym dla publiczności.
Dotyczy on również e-papierosów i waporyzatorów. Jak przypomina Ombudsrail, służba mediacji dla pasażerów, od 1 stycznia 2023 roku używanie e-papierosów jest traktowane tak samo jak palenie tytoniu – całkowicie zabronione na terenie kolei, łącznie z peronami pod gołym niebem.
Statystyki mandatów
Z danych ministra wynika, że w 2023 roku, pierwszym pełnym roku obowiązywania zakazu, wystawiono 2 747 mandatów karnych, czyli średnio 228 miesięcznie. W 2024 roku liczba ta wzrosła do 3 238 (średnio 269 miesięcznie). W pierwszym półroczu 2025 roku odnotowano 1 248 mandatów, co daje średnio 208 przypadków miesięcznie – nieco mniej niż rok wcześniej, lecz nadal bardzo dużo.
Minister Crucke przyznał, że rzeczywista liczba przypadków łamania zakazu może być znacznie wyższa. „Te liczby nie oddają pełnej rzeczywistości, ponieważ funkcjonariusze nie są stale obecni na wszystkich peronach” – zaznaczył, podkreślając ograniczone możliwości kontroli w całym kraju.
System nadzoru i skarg
Egzekwowaniem zakazu zajmują się nie tylko funkcjonariusze uprawnieni do wystawiania mandatów, ale także pracownicy Securail i inni członkowie personelu kolejowego. Mimo to nadzór nie jest w stanie objąć wszystkich miejsc i godzin.
Pasażerowie mogą również zgłaszać przypadki łamania zakazu – w 2023 roku złożono 49 takich skarg, w 2024 roku – 30. Spadek może oznaczać poprawę sytuacji, ale też mniejsze zaangażowanie pasażerów w formalne zgłaszanie naruszeń.
Pozytywne skutki zakazu
Mimo trudności z egzekwowaniem przepisów, zakaz przynosi wymierne korzyści. „Ogólnie obserwujemy mniej niedopałków na peronach i torach, zwłaszcza na dużych dworcach. To poprawia czystość i zmniejsza częstotliwość opróżniania koszy w środku dworców” – poinformował minister Crucke.
Zwrócił jednak uwagę, że kosze przy wejściach do dworców wypełniają się szybciej, co pokazuje, że część palaczy przeniosła się właśnie w te miejsca.
Pilotaż w Gandawie-Sint-Pieters
Od 16 maja 2025 roku na dworcu Gandawa-Sint-Pieters testowany jest nowy sposób oznakowania zakazu – wyraźne oznaczenia poziome na ziemi przed wejściami do dworca.
„To rozwiązanie okazało się skuteczne – zauważyliśmy spadek liczby palaczy przy wejściach oraz większe korzystanie z popielniczek. Wpływ na przestrzeganie zakazu jest bardzo pozytywny” – poinformował minister. EBC rozważa rozszerzenie tego systemu na inne dworce w kraju.
Doświadczenie z Gandawy pokazuje, że wyraźna i wizualna komunikacja – np. oznaczenia na podłożu – działa skuteczniej niż same tablice informacyjne.
Kampanie informacyjne i przypomnienia
SNCB/NMBS prowadzi regularne kampanie przypominające o zakazie. Na dworcach emitowane są komunikaty głosowe, a plakaty informują o zakazie palenia i używania e-papierosów. Jak podkreśla przewoźnik, wielu pasażerów nie zdaje sobie sprawy, że zakaz obejmuje także odkryte perony.
Szerszy kontekst i polityka zdrowotna
Zakaz palenia w przestrzeni kolejowej jest częścią szerszej polityki zdrowotnej Belgii. Od 1 stycznia 2027 roku wejdzie w życie zakaz palenia i używania e-papierosów w ogródkach restauracyjnych i kawiarnianych. Celem jest ograniczenie ekspozycji osób niepalących na dym tytoniowy i dalsze zmniejszanie liczby palaczy w kraju.
Doświadczenia z kolei mogą posłużyć jako model wprowadzania i egzekwowania kolejnych zakazów w przestrzeni publicznej – pokazują, jak duże znaczenie mają jasna komunikacja i konsekwentne działania kontrolne.
Perspektywy na przyszłość
Choć liczba mandatów wciąż jest wysoka, pojawiają się oznaki poprawy. Kluczowe dla skutecznego wdrożenia zakazu będą dalsze działania edukacyjne, rozszerzanie skutecznych form oznakowania i zapewnienie obecności służb kontrolnych.
Zmiana przyzwyczajeń społecznych to proces długotrwały, jednak – jak pokazują dane – zakaz przynosi pozytywne efekty zarówno w zakresie czystości, jak i zdrowia publicznego.
