Wartość podrobionych artykułów zatrzymanych w 2024 r. w Unii Europejskiej osiągnęła rekordowy poziom 3,8 miliarda euro. Głównym czynnikiem wzrostu były e-papierosy i urządzenia do waporyzacji – wynika ze środowego raportu Komisji Europejskiej dotyczącego działań organów celnych w zakresie walki z handlem towarami naruszającymi prawa własności intelektualnej.
Organy celne i nadzoru rynku w Unii przechwyciły 112 milionów sztuk podrabianych towarów, co stanowi drugi najwyższy wynik w historii. Rekord ilościowy padł w 2023 r. – 152 miliony sztuk – jednak ubiegłoroczna wartość finansowa konfiskat była wyższa ze względu na udział droższych produktów: e-papierosów, oprogramowania i artykułów luksusowych.
Wyzwania dla systemów kontrolnych
Raport podkreśla, że rozwój handlu elektronicznego i zmiany geopolityczne mocno obciążają systemy kontrolne. Wskazuje to na konieczność dalszego wzmacniania kontroli celnych w celu ochrony konsumentów oraz przemysłu unijnego przed naruszeniami praw własności intelektualnej.
Konfiskaty były skoncentrowane głównie w siedmiu krajach: Włoszech, Hiszpanii, Francji, Holandii, Portugalii, Rumunii i Polsce, które odpowiadały łącznie za 90 procent wszystkich zatrzymanych towarów. Zdaniem Komisji, wynika to zarówno z intensywności kontroli w tych państwach, jak i z ich roli jako głównych punktów wprowadzania towarów do Unii.
Przesunięcia w globalnych łańcuchach dostaw
Do pierwszej trójki krajów pochodzenia podróbek, obok Chin i Turcji, dołączyły Zjednoczone Emiraty Arabskie. Może to sygnalizować zmiany w globalnym łańcuchu dostaw – zauważa raport.
Mimo wzrostu handlu elektronicznego i powiązanych z nim konfiskat, to transport morski nadal dominuje w przewozie zatrzymywanych towarów. Pokazuje to, że tradycyjne kanały logistyczne wciąż odgrywają kluczową rolę w przemycie, mimo cyfrowej transformacji handlu.
Reforma systemu celnego Unii Europejskiej
Komisja Europejska już w 2023 r. zaproponowała reformę systemu celnego, która jest obecnie negocjowana przez Parlament Europejski i Radę. Projekt zakłada utworzenie nowej platformy celnej opartej na danych i wspomaganej przez sztuczną inteligencję. Jej celem ma być monitorowanie łańcuchów dostaw w czasie rzeczywistym i szybsza identyfikacja podejrzanych przesyłek.
System miałby analizować wzorce handlowe, wykrywać anomalie i wspierać celników w podejmowaniu decyzji o kontrolach. Dzięki temu kontrole byłyby bardziej ukierunkowane, co zwiększyłoby skuteczność działań i jednocześnie zmniejszyło obciążenia dla legalnych przedsiębiorców.
Kontekst zdrowotny i regulacyjny e-papierosów
Znaczący udział e-papierosów i urządzeń do waporyzacji w statystykach konfiskat ma dodatkowy wymiar zdrowotny. Belgia, podobnie jak inne państwa unijne, wprowadziła zakaz sprzedaży jednorazowych e-papierosów, chcąc ograniczyć ryzyko uzależnienia młodych ludzi od nikotyny.
Podrabiane e-papierosy stanowią szczególne zagrożenie: często nie spełniają norm bezpieczeństwa, zawierają nieznane substancje i mogą być poważnym ryzykiem dla zdrowia. Brak kontroli jakości w nielegalnej produkcji zwiększa niebezpieczeństwo dla konsumentów.
Wymiar ekonomiczny i ochrona własności intelektualnej
Handel podróbkami to wielowymiarowy problem dla unijnej gospodarki. Bezpośrednio tracą firmy, których produkty są kopiowane, a pośrednio – gospodarka państw członkowskich, które notują spadek wpływów podatkowych i miejsc pracy w legalnym sektorze.
Kwota 3,8 miliarda euro to jedynie część rzeczywistej skali zjawiska. Raport podkreśla, że znaczna część podróbek trafia do konsumentów bez wykrycia, więc rzeczywisty obrót nielegalnymi towarami jest prawdopodobnie wielokrotnie wyższy.
Perspektywy technologiczne i współpracy międzynarodowej
Walka z handlem podróbkami wymaga nie tylko silniejszych kontroli na granicach zewnętrznych, ale też lepszej współpracy międzynarodowej. Rosnąca rola Zjednoczonych Emiratów Arabskich jako źródła podróbek pokazuje potrzebę elastycznych strategii i pogłębionej współpracy z państwami trzecimi.
Planowana reforma celna, oparta na zaawansowanych technologiach, ma być odpowiedzią na złożoność globalnych łańcuchów dostaw i ekspansję e-handlu. Jej powodzenie będzie zależeć od integracji systemów informatycznych w państwach członkowskich, zapewnienia odpowiednich zasobów i przeszkolenia personelu.
Ostateczne efekty reformy będą uzależnione także od przebiegu negocjacji między instytucjami UE oraz od gotowości krajów członkowskich do harmonizacji procedur i dzielenia się danymi.
