Nowe regulacje europejskie wymuszają wdrożenie systemu kaucyjnego dla plastikowych butelek i puszek, pomimo jego nieobecności w programach regionalnych rządów. Belgia przygotowuje innowacyjny model hybrydowy, mający chronić efektywność wypracowanego systemu niebieskich worków na odpady.
Unijne wymogi zmieniają belgijską strategię odpadową
System kaucyjny na butelki plastikowe i puszki, choć usunięty z agendy politycznej po wyborach z czerwca 2024 roku, wraca jako priorytet za sprawą nowych unijnych przepisów. Regulacja wprowadzona 11 lutego bieżącego roku kategorycznie wymaga, by od początku 2029 roku państwa członkowskie stosowały kaucję na jednorazowe metalowe i plastikowe opakowania po napojach.
Możliwość uniknięcia tego obowiązku istniałaby jedynie przy udokumentowaniu 90-procentowego poziomu selektywnej zbiórki i recyklingu dla każdego rodzaju materiału. Belgijskie statystyki okazują się jednak dalece niewystarczające. W 2023 roku organizacja Fost Plus, odpowiedzialna za finansowanie zbiórki, sortowania i recyklingu odpadów opakowaniowych, osiągnęła zaledwie 68,5% wskaźnika dla puszek oraz 83,7% dla butelek z tworzyw sztucznych.
Międzyregionalna Komisja ds. Opakowań (CIE) w swoim raporcie, do którego dotarła redakcja dziennika „Le Soir”, nie pozostawia złudzeń: „Dla Belgii spełnienie warunków odstępstwa jest absolutnie niemożliwe i z całą pewnością konieczne będzie wprowadzenie systemu kaucyjnego.”
Kompromisowa propozycja systemu hybrydowego
Pod koniec 2024 roku CIE przedstawiła trzem belgijskim regionom szczegółowe rozwiązanie dotyczące implementacji systemu kaucyjnego. Dokument, powstały na zlecenie regionów i bazujący na analizach z poprzedniej kadencji, uwzględnia specyfikę każdego z nich, choć ostateczną decyzję podejmą regionalne władze.
Zaproponowany schemat celowo komplikuje tradycyjne rozwiązania kaucyjne, by zachować belgijski system niebieskich worków. Ta specyficzna metoda gospodarowania odpadami, w którą zainwestowano znaczne środki na centra sortowania i recyklingu, pozwoliła osiągnąć wysokie wskaźniki zbiórki opakowań typu PMC (plastik, metal, kartony po napojach). Zastosowanie klasycznego modelu kaucyjnego, znanego z Holandii czy Niemiec, z punktami zwrotu w sklepach, doprowadziłoby do opróżnienia niebieskich worków z istotnej części zawartości. Skutkiem byłoby nieefektywne wykorzystanie centrów sortowania, zaprojektowanych bez uwzględnienia systemu kaucyjnego, co generowałoby dodatkowe obciążenia finansowe.
Komisja proponuje zatem dwutorowy system kaucyjny. W pierwszej opcji konsument odzyskuje kaucję, skanując smartfonem unikalny kod na opakowaniu oraz na rolce worków, a następnie umieszczając opakowanie w standardowym niebieskim worku. Kwota kaucji trafia automatycznie na elektroniczny portfel powiązany z kontem bankowym użytkownika.
Alternatywnie, konsument może zwrócić puste opakowania w fizycznych punktach odbioru i otrzymać zwrot kaucji na miejscu. To rozwiązanie adresuje potrzeby osób niekorzystających z technologii cyfrowych, turystów oraz osób bez uregulowanego statusu pobytowego.
Sieć punktów zwrotu bez automatycznych maszyn
Dla ochrony systemu niebieskich worków, CIE sprzeciwia się wyposażaniu punktów odbioru w automaty do zwrotu opakowań, podobne do tych, które służą do zwrotu szklanych butelek w supermarketach. Placówki pełniące rolę punktów zbiórki będą zatrudniać personel do odbierania i skanowania opakowań, umieszczania ich w niebieskim worku oraz wypłacania kaucji. W ten sposób opakowania pozostają w obiegu PMC zarządzanym przez Fost+.
Projekt zakłada stworzenie sieci 2431 punktów odbioru w całej Belgii, z różnym zagęszczeniem zależnym od charakteru obszaru: punkt co 614 metrów w Brukseli, co 3,39 km we Flandrii i co 4,14 km w Walonii. Pięć największych miast (Bruksela, Antwerpia, Gandawa, Charleroi i Liège) otrzyma ponadprzeciętną gęstość punktów zbiórki.
Komisja rekomenduje dobrowolny udział w systemie dla punktów fizycznych. Mogą to być zarówno podmioty prywatne jak i publiczne: sklepy, lokale gastronomiczne, urzędy gminne czy organizacje społeczne. Przewidziano rekompensatę pokrywającą koszty obsługi systemu. Po analizie różnych typów punktów handlowych, CIE wskazała kioski z prasą jako optymalną lokalizację dla punktów zbiórki. Co zaskakujące, duże sieci handlowe, tradycyjnie kojarzone z systemami kaucyjnymi, nie zostały uwzględnione ze względu na ich ograniczoną zdolność zapewnienia personalizowanej obsługi.
Ekonomika systemu i długofalowe korzyści
Komisja proponuje ustalenie wysokości kaucji na poziomie 25 centów, odpowiadającym stawce obowiązującej w Niemczech. Kwota ta byłaby przelewana na elektroniczny portfel w aplikacji przy każdym zwrocie opakowania za pomocą smartfona. Transfer środków na konto bankowe następowałby po zgromadzeniu 5 euro lub 30 dni po ostatniej transakcji. Osoby preferujące punkty fizyczne mogłyby odzyskać kaucję elektronicznie, gotówkowo lub w formie rabatu przy zakupach.
Analizy wskazują, że około 15% pobranych kaucji nigdy nie zostanie odebranych. Przy kaucji wynoszącej 25 centów oznacza to roczne wpływy w wysokości 168,75 mln euro. Ponieważ szacunkowy roczny koszt funkcjonowania systemu wynosi 121-125 mln euro, prognozuje się cykliczną nadwyżkę w wysokości 43-47 mln euro. Środki te zostaną przeznaczone na rozbudowę systemu lub przekazane regionom na realizację programów zapobiegania powstawaniu odpadów.
Warto odnotować, że jednorazowe koszty uruchomienia systemu oszacowano na 94,5 mln euro. Plan przewiduje również podwojenie istniejących publicznych koszy poprzez dodanie specjalnych pojemników wyłącznie na PMC, co zapewniłoby dodatkowe punkty selektywnej zbiórki i zwrotu kaucji, aktywnie wspierając walkę z zaśmiecaniem przestrzeni publicznej. Ze względu na wysokie koszty tego rozwiązania (105 mln euro), Komisja sugeruje zastosowanie go tylko w wybranych lokalizacjach.
