Komisja Europejska ogłosiła w środę zamiar przedłużenia ochrony czasowej dla uchodźców ukraińskich do 4 marca 2027 roku, jednocześnie po raz pierwszy inicjując kompleksową refleksję nad długoterminowymi perspektywami tej grupy migrantów. Przewodnicząca Komisji Ursula von der Leyen podkreśliła w oficjalnym komunikacie kontynuację polityki wsparcia dla osób uciekających przed rosyjską agresją na Ukrainę, rozpoczętej w 2022 roku.
Ewolucja mechanizmu ochrony czasowej
Unia Europejska uruchomiła w marcu 2022 roku po raz pierwszy w swojej historii mechanizm ochrony czasowej, zapewniając szybką i zbiorową pomoc Ukraińcom uciekającym przed wojną. Status ten gwarantuje prawo do pobytu, dostęp do rynku pracy, edukacji, odpowiedniego zakwaterowania, pomocy społecznej oraz opieki medycznej. Pierwotnie dyrektywa przewidywała możliwość jedynie dwukrotnego przedłużenia ochrony, ograniczając ją do trzech lat, czyli do marca 2025 roku. Komisja zastosowała jednak bardziej elastyczną interpretację przepisów, przedłużając okres do marca 2026 roku, a obecnie proponuje kolejne wydłużenie.
Według najnowszych danych, na koniec marca 2025 roku ponad 4,26 miliona Ukraińców korzystało ze statusu ochrony czasowej w krajach Unii Europejskiej. Największe grupy znajdują się w Niemczech (około 1,2 miliona), Polsce (blisko milion) oraz Czechach (365 tysięcy). W Belgii ochroną objętych jest około 90 tysięcy obywateli Ukrainy. Komisja szacuje, że dotychczasowe koszty przyjęcia uchodźców ukraińskich przekroczyły 15 miliardów euro, przy czym w maju podjęto decyzję o dodatkowej alokacji 4 miliardów euro.
Strategia przejściowa i długoterminowe rozwiązania
Po raz pierwszy Komisja zachęca państwa członkowskie do przygotowania i koordynacji zakończenia ochrony czasowej poprzez ułatwienie przejścia osób objętych tym statusem do innych form prawnych. Proponowane rozwiązania obejmują pozwolenia na pobyt oparte na zatrudnieniu, edukacji, działalności badawczej lub status długoterminowego rezydenta. Magnus Brunner, komisarz europejski ds. wewnętrznych i migracji, podkreślił podczas konferencji prasowej konieczność pomocy Ukraińcom w podejmowaniu świadomych decyzji dotyczących ich przyszłości, niezależnie od tego, czy zdecydują się na powrót do kraju, czy kontynuację wsparcia Ukrainy z zagranicy.
Wicepremier Ukrainy i minister jedności narodowej Oleksiy Chernyshov wyraził nadzieję na powrót obywateli po zakończeniu konfliktu, argumentując potrzebami gospodarczymi i rynku pracy w Ukrainie. Komisja planuje utworzenie centrów informacyjnych na całym kontynencie, umożliwiających Ukraińcom uzyskiwanie aktualnych informacji o sytuacji w kraju oraz załatwianie formalności administracyjnych, takich jak odnowienie paszportu. Polityka ta będzie koordynowana przez specjalnego przedstawiciela Unii Europejskiej ds. Ukraińców, którego nominacja ma nastąpić w najbliższym czasie.
Reakcje organizacji pomocowych i perspektywy polityczne
Konsorcjum organizacji pomocowych Picum pozytywnie oceniło propozycje Komisji, podkreślając znaczenie różnorodnych form pozwoleń dostępnych dla migrantów. Laetitia Van der Vennet z Picum zaznaczyła pilną potrzebę wypracowania przez Unię Europejską i państwa członkowskie jasnej strategii wyjścia, umożliwiającej planowanie przyszłości bez ryzyka utraty legalnego statusu.
Propozycja Komisji zostanie rozpatrzona w połowie czerwca przez ministrów spraw wewnętrznych krajów Unii Europejskiej. Oczekuje się jej przyjęcia, choć niektóre stolice zaczynają wykazywać oznaki niecierpliwości wobec przedłużającego się konfliktu. Szczególnie wymowny jest przypadek Polski, która przez długi czas stanowiła niezawodne wsparcie dla Kijowa, ale która w niedzielę wybrała nowego prezydenta na platformie ograniczenia przywilejów dla uchodźców ukraińskich.
Uwarunkowania humanitarne i perspektywy powrotu
Sytuacja humanitarna w Ukrainie pozostaje bardzo skomplikowana, co ilustruje wtorkowa denuncjacja przez prezydenta Volodymyra Zelenskiego celowego rosyjskiego ataku na ludność cywilną w Sumach, w którym zginęły co najmniej trzy osoby, a 20 zostało rannych. Incydent ten miał miejsce dzień po mało owocnych negocjacjach rosyjsko-ukraińskich. Setka europejskich organizacji społeczeństwa obywatelskiego wskazywała w marcu, że nawet w przypadku szybkiego zawieszenia broni, odbudowa uszkodzonej infrastruktury cywilnej i zapewnienie warunków dla bezpiecznego, dobrowolnego i trwałego powrotu wymagać będzie lat intensywnej pracy.
Komisja zastrzega sobie prawo do wcześniejszego zawieszenia ochrony czasowej w przypadku korzystnej ewolucji sytuacji w Ukrainie, umożliwiającej stopniowy powrót i trwałą reintegrację. Jednak obecne realia konfliktu wskazują na konieczność kontynuacji polityki wsparcia dla uchodźców ukraińskich w średnioterminowej perspektywie.
