Wyrokiem z 30 października 2025 roku belgijski Sąd Kasacyjny definitywnie rozstrzygnął spór, który w opiece psychiatrycznej trwał od dwóch dekad. Najwyższy sąd potwierdził, że lekarz prowadzący pacjenta ma prawo sporządzić szczegółowe zaświadczenie lekarskie niezbędne do wszczęcia procedury przymusowego przyjęcia do szpitala psychiatrycznego. Orzeczenie dopuszcza również sytuacje, w których badanie lekarza może zostać przeprowadzone telefonicznie.
To przełomowe rozstrzygnięcie zapewnia długo wyczekiwaną jasność dla lekarzy pracujących w pierwszym kontakcie, zwłaszcza dla lekarzy rodzinnych. To oni często jako pierwsi muszą ocenić sytuacje kryzysowe związane ze zdrowiem psychicznym pacjentów. Mecenas Christophe Lemmens z kancelarii Dewallens & partners, autor skargi rozpatrywanej przez Sąd Kasacyjny, określa wyrok jako „niezbędne potwierdzenie tego, o co praktyka medyczna zabiegała od lat”.
Znaczenie szczegółowego zaświadczenia lekarskiego
Sąd Kasacyjny podkreśla, że szczegółowe zaświadczenie lekarskie pozostaje kluczowym elementem każdego wniosku o przymusowe przyjęcie lub – zgodnie z nową terminologią wprowadzoną reformą z 2024 roku – o zastosowanie „ochronnego środka obserwacyjnego”. Zmiany językowe wpisują się w szerszą tendencję odchodzenia od stygmatyzujących pojęć, takich jak „collocatie” (kolokacja), które wcześniej zostało wykreślone z przepisów.
Bez poprawnie sporządzonego zaświadczenia szczegółowego procedura jest prawnie niedopuszczalna. Przez lata największe wątpliwości dotyczyły jednak rzekomego braku obiektywności lekarza prowadzącego. W praktyce sędziowie często uznawali, że lekarz rodzinny, od lat opiekujący się pacjentem, nie może zachować pełnej neutralności.
Przełomowe stanowisko Sądu Kasacyjnego
Sąd Kasacyjny kategorycznie kończy tę linię orzeczniczą. W uzasadnieniu stwierdzono, że zawód lekarza „jest nierozerwalnie związany z wartościami profesjonalnymi, takimi jak profesjonalizm, szacunek, uczciwość i odpowiedzialność” oraz że „każdy lekarz powinien wykonywać swój zawód zgodnie z sumieniem i zachowywać wymagany obiektywizm”. Jedyny ustawowy zakaz dotyczy krewnych pacjenta lub krewnych osoby wnioskującej o zastosowanie środka przymusowego.
„To usuwa wszelkie wątpliwości” – komentuje mecenas Lemmens. „Nawet po reformie z 2024 roku wciąż istniała przestrzeń interpretacyjna. Teraz została całkowicie zamknięta”.
Badanie telefoniczne jako dopuszczalna forma oceny
Drugim kluczowym elementem wyroku jest sposób przeprowadzania badania. W rozpatrywanej sprawie lekarz udał się do pacjenta, ale ten nie otworzył drzwi. Badanie odbyło się więc telefonicznie. Sąd Kasacyjny potwierdził, że badanie fizyczne nie jest bezwzględnym wymogiem – o ile ocena lekarza jest aktualna i wykonana z należytą starannością.
Prawo nie wyklucza więc sporządzenia zaświadczenia na podstawie rozmowy telefonicznej. Jednocześnie prawnicy zwracają uwagę, że niektóre objawy – jak intoksykacja czy fizyczna deterioracja – mogą zostać stwierdzone wyłącznie w bezpośrednim badaniu. Sąd dopuszcza więc elastyczność, ale wymóg staranności pozostaje nienaruszony.
Rola Izby Lekarskiej w dotychczasowej praktyce
Belgijska Izba Lekarska przez lata wzywała do ostrożności w sytuacjach, gdy lekarz prowadzący sporządza zaświadczenie mogące prowadzić do zastosowania środka przymusowego, przede wszystkim w obawie przed pozorami stronniczości.
Zdaniem mecenasa Lemmensa ta ostrożność może zostać obecnie złagodzona. „Izba nigdy nie była temu zasadniczo przeciwna, ale starała się zachować powściągliwość. Teraz ten hamulec znika. Najwyższy sąd mówi jasno: lekarz prowadzący nie stanowi problemu”.
Praktyczne konsekwencje dla lekarzy pierwszego kontaktu
W praktyce oznacza to, że lekarze rodzinni – którzy najczęściej jako pierwsi reagują na kryzysy psychiczne pacjentów – mogą odtąd bez żadnych wątpliwości prawnych sporządzać zaświadczenie konieczne do uruchomienia procedury ochronnego środka obserwacyjnego.
„Lekarze wiedzą teraz dokładnie, na czym stoją. A gdy pacjent jest w pełnym kryzysie i potrzebuje natychmiastowej ochrony, taka jasność jest kluczowa” – podkreśla Lemmens.
Szerszy kontekst reform w opiece psychiatrycznej
Wyrok wpisuje się w proces modernizacji belgijskiego systemu opieki psychiatrycznej. Reforma z 2024 roku wprowadziła zarówno nowe terminy, jak i usprawnienia proceduralne, mające na celu lepszą ochronę praw pacjentów oraz zapewnienie skutecznych interwencji w sytuacjach zagrożenia. Orzeczenie Sądu Kasacyjnego potwierdza, że zmiany te nie mogą prowadzić do paraliżu decyzyjnego lekarzy, gdy potrzebna jest szybka reakcja.
Dla lekarzy pracujących na pierwszej linii wyrok oznacza wzmocnienie ich pozycji prawnej i większą pewność działania w przypadkach wymagających pilnej interwencji psychiatrycznej.
