Rząd Federacji Walonia-Bruksela zatwierdził w pierwszym czytaniu projekt dekretu, który w istotny sposób zmienia system kształcenia w zawodach pielęgniarskich. Reforma, wynikająca z wymogów unijnych i federalnych, zakłada likwidację dotychczasowej ścieżki policealnej na poziomie szkoły średniej, prowadzącej do uzyskania policealnego dyplomu pielęgniarskiego A2 (tzw. brevet), i zastąpienie jej nowym dyplomem asystenta pielęgniarskiego realizowanym w ramach szkolnictwa wyższego. Nowe przepisy mają wejść w życie od roku akademickiego 2026-2027.
Presja europejska i federalna
Jak wyjaśnia minister edukacji Valérie Glatigny z partii MR, zmiany są bezpośrednią konsekwencją dyrektywy europejskiej z 2024 r., która podniosła minimalne wymagania kształcenia dla zawodu pielęgniarza odpowiedzialnego za opiekę ogólną. Wszystkie państwa Unii Europejskiej zobowiązane są dostosować swoje systemy edukacyjne do marca 2026 r.
Równocześnie już w 2023 r. władze federalne określiły nową architekturę zawodów opiekuńczych, wyróżniając pięć poziomów: opiekuna medycznego (dyplom kwalifikacyjny poziomu 4), asystenta pielęgniarskiego (poziom 5), pielęgniarza odpowiedzialnego za opiekę ogólną (poziom 6), pielęgniarza praktyki zaawansowanej (poziom 7) oraz pielęgniarza-badacza (poziom 8).
Dwie ścieżki – jedna anomalia
Do tej pory w Belgii frankofońskiej funkcjonowały równolegle dwie drogi uzyskania kwalifikacji pielęgniarskich. Pierwszą był policealny dyplom pielęgniarski A2, zdobywany po trzyipółletnim kształceniu uzupełniającym na poziomie szkoły średniej, którego absolwenci byli określani jako pielęgniarze A2. Drugą stanowiły czteroletnie studia licencjackie realizowane w szkołach wyższych, dające tytuł pielęgniarza A1.
W praktyce zawodowej obie grupy mogły wykonywać te same czynności, jednak różniły się poziomem wynagrodzeń oraz możliwościami awansu. Ta sytuacja od lat była uznawana za systemową anomalię.
Rozwiązanie tego problemu zostało wcześniej wprowadzone w części niderlandzkojęzycznej kraju, gdzie policealny dyplom pielęgniarski A2 zastąpiono dyplomem asystenta pielęgniarskiego. Teraz analogiczną ścieżkę przyjmuje Federacja Walonia-Bruksela.
Gabinet minister szkolnictwa wyższego Elisabeth Degryse z partii Les Engagés podkreśla, że dyrektywa europejska wymaga objęcia kształcenia klinicznego złożonymi obszarami, takimi jak chirurgia, pediatria, położnictwo czy zdrowie psychiczne. Przy tak szerokim zakresie kompetencji niemożliwe było podniesienie kształcenia policealnego do wymaganego przez Europę i władze federalne poziomu 6.
Nowa struktura od 2026 roku
Reforma wprowadza bardziej przejrzysty podział ścieżek edukacyjnych. Od roku akademickiego 2026-2027 kształcenie opiekunów medycznych pozostanie na poziomie szkoły średniej. Policealny dyplom pielęgniarski A2 zostanie natomiast zastąpiony trzyletnim dyplomem asystenta pielęgniarskiego, realizowanym już w ramach szkolnictwa wyższego dla dorosłych.
Czteroletnie studia pielęgniarza odpowiedzialnego za opiekę ogólną, dostosowane do nowych standardów europejskich, pozostaną domeną szkół wyższych typu haute école. Specjalizacje z zakresu praktyki zaawansowanej będą nadal prowadzone w tych samych placówkach, natomiast ścieżka pielęgniarza-badacza będzie dostępna po ukończeniu studiów magisterskich, na przykład z zakresu zdrowia publicznego.
Kluczowym elementem reformy jest zapewnienie pełnej mobilności zawodowej w Unii Europejskiej – nowy system gwarantuje automatyczne uznawanie dyplomu pielęgniarskiego na terenie całej UE.
Wsparcie dla szkół w okresie przejściowym
Zmiany postawią w trudnej sytuacji szkoły średnie prowadzące dotychczas kształcenie zakończone uzyskaniem policealnego dyplomu pielęgniarskiego A2, jednak przewidziano dla nich możliwość przekształcenia w placówki nowego typu. Wygaszanie starego systemu będzie przebiegać stopniowo – wszyscy obecni uczniowie będą mogli ukończyć rozpoczęty program.
Dotyczy to również osób będących obecnie na pierwszym roku, które po roku akademickim 2025-2026 zostaną formalnie uznane za powtarzające rok. Dostęp do pierwszego roku pozostanie także otwarty dla osób uczęszczających obecnie na rok przygotowawczy.
Obecnie kształcenie w tej formule prowadzi 15 szkół średnich oraz jedna placówka edukacji dorosłych. Pięć z nich oferuje wyłącznie policealne kształcenie pielęgniarskie – po wygaśnięciu starego systemu zostaną one przekształcone w placówki edukacji dla dorosłych. Personel ma otrzymać wsparcie w procesie transformacji.
Związki zawodowe krytyczne wobec zmian
Zjednoczone związki zawodowe pracowników oświaty wyrażają obawy, że reforma może ograniczyć dostęp do wartościowego kształcenia w zawodzie o kluczowym znaczeniu społecznym, dotkniętym poważnymi niedoborami kadrowymi. Ich zdaniem zamiast dostosować program policealnego kształcenia pielęgniarskiego A2 do dyrektyw europejskich z 2024 r., po raz kolejny zdecydowano się na likwidację istniejącej ścieżki.
Minister Glatigny odpiera te zarzuty, podkreślając, że reforma nie zamyka drzwi do zawodu, lecz je porządkuje. Według niej kształcenie asystentów pielęgniarskich stworzy silne, pośrednie ogniwo w systemie opieki – profil nadzorowany, który wzmocni zespoły medyczne bez rozmywania odpowiedzialności.
Minister zdrowia Walonii Yves Coppieters, uczestniczący w pracach nad porozumieniem, uważa natomiast, że reforma pomoże odpowiedzieć na niedobory kadrowe, czyniąc ścieżki kształcenia bardziej czytelnymi, atrakcyjnymi i lepiej dopasowanymi do realiów zawodowych.
Dane liczbowe obrazują skalę wyzwań
Statystyki potwierdzają spadkowy trend w kształceniu pielęgniarskim. W programach prowadzących do uzyskania policealnego dyplomu pielęgniarskiego A2 liczba zapisanych spadła z 5 295 w roku akademickim 2021-2022 do 4 409 w roku 2024-2025. Ponad 50 proc. z 731 osób na roku dyplomowym stanowią cudzoziemcy, głównie obywatele Francji, którzy po ukończeniu nauki wracają do wykonywania zawodu w swoim kraju. W niektórych szkołach odsetek studentów francuskich sięga nawet 90 proc.
Równie niepokojące są dane dotyczące studiów licencjackich z pielęgniarstwa – między 2016 a 2023 r. liczba studentów spadła tam o około 30 proc.
