Narodowy Instytut Ubezpieczeń Chorobowych i Inwalidzkich (INAMI/RIZIV) należy do grona dziesięciu największych odbiorców usług konsultingowych w administracji federalnej Belgii. W latach 2020–2022 blisko 48 procent jego budżetu zakupowego – czyli 115,5 miliona euro – zostało przeznaczone na zlecenia zewnętrzne lub świadczenia realizowane przez publiczne struktury wewnętrzne.
Trybunał Obrachunkowy opublikował w środę raport dotyczący korzystania z konsultingu przez instytucje federalne. Analizie poddano 45 organizacji, które w latach 2020–2022 wydały łącznie 1,4 miliarda euro, z czego 80 procent dotyczyło projektów informatycznych. Po ekstrapolacji danych na całość administracji federalnej szacowany koszt korzystania z usług konsultingowych wynosi około 2,5 miliarda euro.
Struktura wydatków INAMI/RIZIV na usługi zewnętrzne
W przypadku INAMI/RIZIV 27,7 miliona euro zostało przeznaczone na świadczenia realizowane przez struktury wewnętrzne – głównie Smals i Egov Select – natomiast 87,9 miliona euro na kontrakty z podmiotami zewnętrznymi. Całkowity budżet zakupowy Instytutu w badanym okresie wyniósł 239,8 miliona euro.
Dla porównania Federalny Urząd Służby Publicznej ds. Zdrowia Publicznego wydał 70,1 miliona euro na usługi konsultingowe, co stanowi zaledwie 3 procent jego budżetu zakupowego wynoszącego 2,67 miliarda euro. Różnica ta podkreśla wyjątkowo intensywne korzystanie z konsultingu przez INAMI/RIZIV.
Wyjaśnienie kontrowersji wokół „155 milionów”
W debacie publicznej pojawiały się wyższe kwoty – bliskie 155 milionom euro. Jak wyjaśnia Trybunał Obrachunkowy, jest to wynik błędnego podwójnego liczenia usług Smals i Egov Select. Te świadczenia zostały już uwzględnione w kwocie 115,5 miliona euro, a ich dodatkowe doliczenie sztucznie zawyżyło sumę.
Trybunał podkreśla, że właściwa interpretacja danych jest kluczowa, aby uniknąć nieporozumień dotyczących sposobu wydatkowania środków publicznych.
Krytyczne uwagi Trybunału Obrachunkowego
Trybunał zwraca uwagę na brak spójnej strategii federalnej dotyczącej korzystania z usług konsultingowych oraz na niepełne uzasadnienia potrzeb outsourcingu. Rzadko przeprowadza się analizy porównujące koszt rozwiązań wewnętrznych i zewnętrznych, a monitoring rezultatów pozostaje niewystarczający.
Instytucja ostrzega przed strukturalną zależnością administracji od konsultantów, szczególnie w obszarze informatycznym. Może to prowadzić do utraty kompetencji wewnętrznych, wzrostu kosztów oraz mniejszej kontroli nad strategicznymi projektami IT, kluczowymi dla systemu ubezpieczeń zdrowotnych.
Odpowiedź INAMI/RIZIV i przyczyny intensywnego korzystania z konsultingu
INAMI/RIZIV w swojej reakcji przyznaje, że opiera się na konsultantach, aby wypełnić braki kadrowe. „Konsultanci odpowiadają na potrzeby, których trudno zaspokoić zasobami wewnętrznymi. Konsulting zewnętrzny kompensuje braki kadrowe oraz ograniczenia rekrutacyjne” – podkreśla Instytut.
Dodaje również, że poprawa sytuacji wymaga zwiększenia dostępności i kompetencji personelu wewnętrznego oraz poszerzenia możliwości rekrutacyjnych. Problem ten jest charakterystyczny dla całej administracji federalnej, która zmaga się z trudnościami w pozyskiwaniu specjalistów IT.
Główni dostawcy usług dla INAMI/RIZIV
Najczęściej angażowanymi dostawcami są Smals i ProUnity w projektach informatycznych oraz Deloitte w zakresie misji strategicznych i organizacyjnych. Trybunał wskazuje jednak, że Smals i Egov Select są traktowane jako struktury publiczne, a ich świadczenia mają status usług wewnętrznych.
Z tego powodu kwoty przypisane tym instytucjom nie powinny być liczone jako zewnętrzny konsulting – zostały już ujęte w 115,5 miliona euro.
Rekomendacje i perspektywy
Trybunał rekomenduje m.in. lepszą regulację korzystania z konsultingu, szczegółowe mapowanie kompetencji wewnętrznych oraz regularne analizy kosztów przed decyzją o outsourcingu. INAMI/RIZIV zgadza się z tymi zaleceniami, ale zaznacza, że redukcja budżetu na personel o 1,8 procent w 2025 roku utrudni ograniczenie korzystania z usług zewnętrznych.
Wskazuje to na istotny dylemat: presja na oszczędności i redukcję etatów w administracji publicznej często prowadzi do wzrostu wydatków na znacznie droższy konsulting.
Szerszy kontekst outsourcingu w administracji
Sytuacja INAMI/RIZIV odzwierciedla problemy belgijskiej administracji publicznej związane z zasobami ludzkimi i dostępnością specjalistów. Konkurencja z sektorem prywatnym, ograniczenia budżetowe i sztywne procedury rekrutacji sprawiają, że instytucje publiczne mają trudności w pozyskiwaniu ekspertów cyfrowych.
Paradoks polega na tym, że oszczędności uzyskane poprzez redukcję etatów w sektorze publicznym często skutkują rosnącą zależnością od konsultingu, co w dłuższej perspektywie zwiększa koszty i osłabia autonomię instytucji publicznych.
Raport Trybunału Obrachunkowego stanowi zatem istotny głos w dyskusji o efektywnym zarządzaniu środkami publicznymi i potrzebie strategicznego podejścia do outsourcingu w administracji federalnej.
