Minister ds. pomocy młodzieży Federacji Walonii-Brukseli Valérie Lescrenier przedstawi w piątek rządowi strategię mającą poprawić opiekę nad nieletnimi pozostającymi w konflikcie z prawem. Plan ma odpowiedzieć na chroniczne przepełnienie publicznych instytucji ochrony młodzieży (IPPJ), problem od lat podnoszony przez prokuraturę Brukseli. Sytuacja ta unaocznia szersze wyzwania, z jakimi mierzy się system wymiaru sprawiedliwości dla nieletnich w regionie francuskojęzycznym.
Alarmujące ostrzeżenie prokuratury brukselskiej
W czwartek prokuratura Brukseli skierowała pilny apel po zwolnieniu kilku młodych sprawców poważnych czynów z powodu braku miejsc w wyspecjalizowanych ośrodkach resocjalizacyjnych. Przedstawiciele prokuratury ostro skrytykowali „brak działań politycznych” i „problem strukturalny”, który – jak podkreślają – utrzymuje się od lat i stale narasta.
Zdaniem prokuratury niedobór miejsc w IPPJ prowadzi do sytuacji, w której młodzi sprawcy poważnych czynów, również tych z użyciem przemocy, opuszczają system resocjalizacji nie dlatego, że robią postępy, lecz dlatego, że brakuje infrastruktury, by ich przyjąć. Budzi to poważne obawy zarówno o bezpieczeństwo publiczne, jak i o skuteczność postępowań wobec nieletnich.
Odpowiedź ministerstwa i kontekst instytucjonalny
Minister Lescrenier uznała wagę sygnalizowanych problemów i zwróciła się do swojej administracji o szczegółowe informacje w sprawie wskazanych przypadków. Jednocześnie uspokajała, że młodzi oczekujący na miejsce w instytucji „nie pozostają bez nadzoru” i korzystają z alternatywnych środków decydowanych przez sędziego dla nieletnich na podstawie zaleceń administracji.
Wskazuje to na funkcjonowanie systemu tymczasowych rozwiązań, które mają częściowo łagodzić niedobory w placówkach stacjonarnych. Jednak napięcia między prokuraturą a ministerstwem sugerują, że skuteczność tych alternatyw pozostaje przedmiotem sporu i nie jest w pełni satysfakcjonująca z punktu widzenia organów ścigania.
Planowane kierunki działań
W odpowiedzi na kryzys minister przedstawi kilka rozwiązań mających zoptymalizować system opieki nad nieletnimi w konflikcie z prawem. Jednym z nich jest możliwość usamodzielnienia młodych osób, które osiągnęły odpowiedni poziom dojrzałości i mogą funkcjonować poza strukturami instytucjonalnymi przy odpowiednim wsparciu.
Drugim filarem strategii ma być wzmocnienie pomocy udzielanej przez zespoły mobilne, interweniujące w miejscu zamieszkania nieletnich. Podejście oparte na intensywnej opiece środowiskowej umożliwia pozostanie młodych osób w ich naturalnym otoczeniu przy jednoczesnym zapewnieniu profesjonalnego wsparcia i nadzoru.
Plan zakłada także zwiększenie wykorzystania akredytowanych placówek mieszkaniowych, które mogą przyjąć nieletnich wymagających opieki, ale niekoniecznie w warunkach wysokiego bezpieczeństwa, charakterystycznych dla IPPJ.
Inwestycje infrastrukturalne i długoterminowe rozwiązania
Aby odpowiedzieć na potrzeby systemu w dłuższej perspektywie, Federacja Walonii-Brukseli buduje nową instytucję IPPJ w Forest z 30 miejscami. Jej otwarcie zaplanowano na 2028 rok, co oznacza, że realnie odciąży system dopiero za kilka lat.
Równolegle trwają analizy dotyczące możliwości zwiększenia liczby miejsc w istniejących strukturach. Takie działania mogą przynieść szybsze efekty niż budowa nowych obiektów, choć wymagają starannej oceny warunków i zapewnienia odpowiednich standardów opieki.
Szerszy kontekst systemu sądownictwa dla nieletnich
Kryzys w IPPJ pokazuje również szersze napięcia w belgijskim systemie postępowania wobec nieletnich, który próbuje łączyć cele resocjalizacyjne z koniecznością zapewnienia bezpieczeństwa publicznego. Filozofia tego systemu opiera się na przekonaniu, że osoby w wieku rozwojowym wymagają podejścia nastawionego na rehabilitację, a nie jedynie na karę.
Realizacja tej wizji wymaga jednak odpowiednich zasobów kadrowych i infrastrukturalnych. Brak miejsc w specjalistycznych instytucjach utrudnia prowadzenie skutecznych programów resocjalizacyjnych i może powodować, że młodzi sprawcy nie otrzymują wsparcia niezbędnego do zmiany zachowań.
Wyzwania finansowe i polityczne
Problemy przepełnienia IPPJ mają charakter wieloletni i, jak słusznie wskazuje prokuratura, są wynikiem braku inwestycji w system. Organizacje pracujące z młodzieżą od dawna podkreślają, że infrastruktura nie nadąża za rosnącymi potrzebami. Rozwiązanie wymaga znacznych nakładów finansowych, w czasie gdy budżety poddawane są presji wielu priorytetów.
Decyzje o alokacji środków publicznych wiążą się z trudnymi wyborami politycznymi. System opieki nad nieletnimi w konflikcie z prawem nie należy do obszarów najbardziej popularnych społecznie, co może wpływać na ograniczoną gotowość polityków do zwiększenia finansowania.
Alternatywne modele opieki
Zwiększone wykorzystanie alternatywnych form opieki – takich jak zespoły mobilne czy programy usamodzielnienia – wpisuje się w szerszy trend europejski polegający na odchodzeniu od instytucjonalizacji na rzecz rozwiązań środowiskowych. Badania pokazują, że młodzi ludzie często lepiej reagują na działania prowadzone w ich własnym otoczeniu społecznym, co sprzyja budowaniu zdrowych relacji rodzinnych i społecznych.
Skuteczność takich działań zależy jednak od dostępności odpowiednio wykwalifikowanych specjalistów zdolnych zapewnić intensywne wsparcie. Wymaga to inwestycji nie tylko w infrastrukturę, lecz także w kadry systemu pomocy młodzieży.
Perspektywy i dalsze kroki
Piątkowa prezentacja planu minister Lescrenier będzie kluczowym momentem w debacie publicznej o przyszłości systemu opieki nad nieletnimi w konflikcie z prawem. Od reakcji rządu Federacji Walonii-Brukseli i gotowości do zapewnienia niezbędnych środków zależy, czy proponowane działania zostaną skutecznie wdrożone.
Kryzys w IPPJ uwypukla fundamentalny dylemat: jak pogodzić ambicję tworzenia humanitarnego, nastawionego na rehabilitację systemu z realiami ograniczonych zasobów i wieloma konkurującymi priorytetami. Dla młodych osób objętych systemem, ich rodzin oraz społeczności lokalnych znalezienie tej równowagi ma kluczowe znaczenie.
