Trybunał Konstytucyjny orzekł, że przepisy belgijskiego prawa różnicujące możliwość sprzedaży wyrobów tytoniowych w zależności od wielkości sklepu są niekonstytucyjne i dyskryminujące. Od 1 kwietnia duże sklepy spożywcze o powierzchni przekraczającej 400 m² nie mogą sprzedawać produktów tytoniowych, podczas gdy mniejsze punkty handlowe o powierzchni poniżej tego progu nadal mogą to robić. Wyrok zapadł w sprawie wniesionej m.in. przez organizację Buurtsuper.be oraz producenta tytoniu Philip Morris Benelux.
Przepisy pozostaną w mocy do końca 2026 roku
Mimo stwierdzenia niekonstytucyjności przepisów Trybunał zdecydował, że zakaz będzie obowiązywać do końca 2026 roku. W komunikacie wyjaśniono, że taki okres przejściowy ma umożliwić ustawodawcy „naprawienie niezgodności z konstytucją i zapewnienie, by dodatkowa ochrona zdrowia publicznego, jaką gwarantuje zakwestionowany przepis, nie została utracona”.
Cel zdrowotny i wątpliwe kryterium powierzchni
Zakaz sprzedaży tytoniu w dużych sklepach był elementem szerzej zakrojonej strategii zdrowotnej mającej ograniczyć dostępność wyrobów tytoniowych dla mieszkańców Belgii. Ustawodawca uznał, że zmniejszenie ekspozycji klientów w większych placówkach handlowych przyczyni się do redukcji liczby palaczy i poprawy zdrowia publicznego.
Próg 400 m² miał być kompromisem między celami zdrowotnymi a realiami rynku detalicznego – mniejsze sklepy osiedlowe zachowały prawo do sprzedaży tytoniu, natomiast duże sieci handlowe zostały nim objęte.
Argumenty skarżących i stanowisko Trybunału
Skarżący, w tym Buurtsuper.be i Philip Morris Benelux, podnosili, że kryterium powierzchni jest arbitralne i nie ma logicznego związku z deklarowanymi celami zdrowotnymi. Ich zdaniem prowadzi ono do nieuzasadnionego zróżnicowania podmiotów działających w tym samym sektorze handlu detalicznego.
Trybunał przyznał im rację, uznając, że takie rozróżnienie narusza konstytucyjną zasadę równości. Jak wskazano w uzasadnieniu, sama powierzchnia sklepu nie stanowi wystarczającego kryterium do ograniczenia prawa do sprzedaży tytoniu i w praktyce prowadzi do nierównego traktowania przedsiębiorców.
Okres przejściowy i nowe przepisy
Utrzymanie obowiązywania zakwestionowanego przepisu do końca 2026 roku ma charakter kompromisowy. Pozwala zachować obecny poziom ochrony zdrowia publicznego, a jednocześnie daje parlamentowi czas na opracowanie nowych rozwiązań zgodnych z konstytucją.
W ciągu dwóch lat ustawodawca będzie musiał wprowadzić przepisy, które skutecznie ograniczą sprzedaż wyrobów tytoniowych, nie naruszając zasady równego traktowania. Możliwe scenariusze to całkowity zakaz sprzedaży tytoniu w sklepach spożywczych lub ustanowienie innych, bardziej uzasadnionych kryteriów podziału punktów sprzedaży.
Znaczenie dla branży handlowej
Wyrok ma istotne konsekwencje zarówno dla dużych sieci, jak i dla mniejszych przedsiębiorców. Po 2026 roku wszyscy sprzedawcy będą musieli dostosować się do nowych przepisów, których ostateczny kształt pozostaje przedmiotem prac legislacyjnych. Orzeczenie Trybunału pokazuje, że nawet w przypadku działań na rzecz zdrowia publicznego ustawodawca musi respektować podstawowe zasady konstytucyjne, w tym zasadę równości wobec prawa.
