Instytut zdrowia publicznego Sciensano apeluje o wprowadzenie dodatkowych środków ograniczających wpływ producentów wyrobów tytoniowych na decyzje rządowe oraz o zapewnienie większej przejrzystości kontaktów między sektorem publicznym a branżą tytoniową. Mimo postępów w walce z paleniem, Belgia pozostaje podatna na pośrednie formy lobbingu ze strony koncernów tytoniowych.
Niemal co szósty mieszkaniec Belgii nadal pali codziennie, a tytoń wciąż stanowi jeden z głównych czynników powodujących przedwczesną śmiertelność i wzrost kosztów opieki zdrowotnej. Według danych Sciensano, palenie przyczynia się do ponad 9 300 zgonów rocznie, generując koszty dla systemu zdrowia przekraczające 530 milionów euro.
Pierwsza kompleksowa ocena sytuacji
Po raz pierwszy Sciensano przeprowadziło szczegółową analizę działań Belgii w zakresie ochrony polityki zdrowotnej przed wpływem przemysłu tytoniowego. Tego typu monitoring ma być odtąd powtarzany co dwa lata, by systematycznie oceniać postępy i identyfikować obszary wymagające reform.
Raport opracowany w ramach międzynarodowego „Global Tobacco Industry Interference Index” plasuje Belgię na 38. miejscu na świecie i 9. w Europie spośród 100 ocenianych państw. Z wynikiem 55 na 100 punktów (gdzie 0 oznacza brak ingerencji), Belgia wypada lepiej od średniej globalnej. Jednocześnie autorzy raportu zwracają uwagę na istotne braki w regulacjach dotyczących kontaktów między władzami publicznymi a przedstawicielami sektora tytoniowego.
Niezrealizowane zobowiązania międzynarodowe
Belgia ratyfikowała Ramową Konwencję WHO o ograniczeniu użycia tytoniu już w 2005 roku. Artykuł 5.3 tego dokumentu wyraźnie zakazuje jakiegokolwiek wpływu przemysłu tytoniowego na decyzje dotyczące polityki zdrowotnej. Mimo upływu dwóch dekad wdrożenie tego zobowiązania pozostaje niepełne.
Międzyfederalna strategia zdrowotna na lata 2022–2028, zakładająca stworzenie pokolenia wolnego od tytoniu, przewidywała utworzenie publicznego rejestru przejrzystości oraz kodeksu postępowania określającego zasady kontaktu z przedstawicielami branży. Do tej pory żadne z tych rozwiązań nie zostało jednak wprowadzone, co osłabia skuteczność działań prewencyjnych.
Pośrednie formy wywierania wpływu
Sciensano wskazuje, że choć między 2020 a 2025 rokiem nie stwierdzono bezpośredniego udziału przemysłu tytoniowego w tworzeniu polityk publicznych, utrzymują się różne pośrednie formy oddziaływania. Federacje branżowe reprezentujące interesy sektora mogły spotykać się z politykami odpowiedzialnymi za kwestie zdrowia publicznego. Odnotowano też partnerstwa publiczno-prywatne dotyczące kampanii informacyjnych o gospodarce odpadami, w tym o niedopałkach papierosów, finansowane częściowo przez producentów wyrobów tytoniowych.
Takie formy współpracy są szczególnie kontrowersyjne, gdyż pozwalają koncernom budować pozytywny wizerunek poprzez działania proekologiczne, mimo że ich główna działalność pozostaje jednym z najpoważniejszych zagrożeń dla zdrowia i środowiska.
Pięć kluczowych rekomendacji
Sciensano podkreśla, że ochrona polityki zdrowotnej przed presją przemysłu jest kluczowa dla osiągnięcia celu, jakim jest stworzenie pokolenia wolnego od tytoniu do 2040 roku. Instytut sformułował pięć głównych rekomendacji wzmacniających odporność systemu na wpływy branży tytoniowej.
Po pierwsze, należy wprowadzić publiczny i obowiązkowy rejestr wszystkich kontaktów między władzami a przedstawicielami sektora tytoniowego. Po drugie, powinien powstać kodeks postępowania regulujący te kontakty i określający dopuszczalne formy komunikacji.
Po trzecie, Sciensano postuluje zakaz uczestnictwa producentów wyrobów tytoniowych w jakichkolwiek kampaniach informacyjnych lub społecznych, które mogłyby służyć poprawie ich wizerunku. Po czwarte, konieczne jest zobowiązanie firm do publicznego ujawniania działań lobbingowych, źródeł finansowania i strategii komunikacyjnych.
Piąta rekomendacja dotyczy zapobiegania konfliktom interesów poprzez zakaz tzw. „obrotowych drzwi” – przechodzenia pracowników między sektorem publicznym a przemysłem tytoniowym, co sprzyja tworzeniu nieformalnych powiązań i wywieraniu wpływu.
Szerszy kontekst europejski
Choć Belgia zajmuje pozycję zbliżoną do średniej europejskiej, poziom ochrony przed wpływem przemysłu tytoniowego w krajach Unii Europejskiej jest bardzo zróżnicowany. Najbardziej restrykcyjne regulacje obowiązują w państwach skandynawskich i w Irlandii, gdzie wdrożono rozbudowane mechanizmy przejrzystości. Z kolei w niektórych krajach południowej i wschodniej Europy wpływy przemysłu pozostają znacznie silniejsze.
Raport Sciensano wpisuje się w szerszą debatę o roli dużych korporacji w kształtowaniu polityk publicznych i o granicach dopuszczalnej współpracy między sektorem prywatnym a władzami w obszarach wrażliwych społecznie, takich jak zdrowie publiczne. Eksperci podkreślają, że skuteczna walka z epidemią palenia wymaga nie tylko działań edukacyjnych i regulacyjnych, ale również trwałej ochrony procesu decyzyjnego przed wpływem podmiotów, których interesy ekonomiczne stoją w sprzeczności z celami zdrowotnymi społeczeństwa.
