Podczas odbywania kary pozbawienia wolności skazani w Belgii mogą ubiegać się o przedterminowe zwolnienie – zazwyczaj zaczynając od zwolnień częściowych lub tymczasowych, takich jak przepustki penitencjarne. Po odbyciu jednej trzeciej kary mogą starać się o zwolnienie warunkowe, o ile spełniają określone warunki. Baptiste z Cuesmes zapytał: „Czy system przedterminowych zwolnień funkcjonuje prawidłowo? I czy często dochodzi do recydywy?”. To pytania kluczowe dla zrozumienia równowagi między resocjalizacją a bezpieczeństwem publicznym w belgijskim systemie penitencjarnym.
Niektórzy eksperci penitencjarni twierdzą, że „im dłużej ktoś przebywa w więzieniu, tym większe ryzyko recydywy”. Jeśli przyjąć tę tezę, przedterminowe zwolnienie może być korzystne zarówno dla skazanego, jak i dla społeczeństwa. Perspektywa wcześniejszego opuszczenia zakładu karnego motywuje więźnia do właściwego zachowania, uczestnictwa w programach resocjalizacyjnych i przygotowania planu reintegracji – znalezienia mieszkania, pracy oraz zapewnienia sobie wsparcia psychologicznego i społecznego.
Posiadanie takiego planu jest zresztą jednym z warunków uzyskania zwolnienia. System ten przynosi również wymierne korzyści organizacyjne – zmniejsza przeludnienie więzień i ogranicza koszty dla państwa. Obecnie w belgijskich zakładach karnych przebywa około 13 325 osadzonych przy dostępności 11 000 miejsc. Utrzymywanie każdego więźnia generuje wysokie wydatki, a odbycie pełnej kary nie daje gwarancji, że dana osoba nie popełni ponownie przestępstwa.
Czym jest przedterminowe zwolnienie?
Z przedterminowego zwolnienia mogą skorzystać osoby, które nie są recydywistami i odbyły co najmniej jedną trzecią kary. W przypadku recydywistów próg ten wynosi dwie trzecie. Proces zazwyczaj rozpoczyna się od stopniowego otwierania więzienia – przepustek, kursów poza zakładem lub odbywania reszty kary w domu z elektroniczną bransoletą monitorującą.
Decyzję o zwolnieniu podejmuje Trybunał ds. Wykonywania Kar (TAP – tribunal de l’application des peines), po analizie opinii psychologicznych, społecznych i penitencjarnych. Warunkiem zwolnienia jest przedstawienie wiarygodnego planu reintegracji i brak zagrożenia dla społeczeństwa. Zwolnienie może być w każdej chwili cofnięte, jeśli skazany złamie warunki.
Trudności w monitorowaniu zwolnionych
Osoby zwolnione warunkowo wymagają stałego wsparcia i nadzoru. Według specjalistów brakuje jednak środków i personelu do skutecznego monitorowania wszystkich przypadków. Asystenci sądowi, odpowiedzialni za nadzór, pracują przy zbyt dużej liczbie spraw, co utrudnia indywidualne podejście. Okres nadzoru (probacji) może trwać od dwóch do dziesięciu lat, a czas ten często wiąże się z wieloma wyzwaniami: brakiem stabilnego zatrudnienia, trudnościami mieszkaniowymi, uzależnieniami czy problemami psychicznymi.
Ryzyko recydywy w takim kontekście jest realne, choć nie istnieją dokładne dane łączące zwolnienia warunkowe z ponownym popełnieniem przestępstwa. Badania wskazują jednak, że wskaźnik recydywy jest niższy wśród osób, które korzystają z systemu przedterminowych zwolnień – głównie dlatego, że trafiają do niego więźniowie najbardziej zmotywowani do powrotu do społeczeństwa, którzy rozpoczęli już proces resocjalizacji.
Dylematy i ograniczenia systemu
System przedterminowych zwolnień odzwierciedla podstawowy dylemat polityki karnej: jak pogodzić resocjalizację z bezpieczeństwem publicznym. Zbyt długie pozbawienie wolności sprzyja desocjalizacji i utrudnia powrót do życia w społeczeństwie, natomiast zbyt wczesne zwolnienie osoby nieprzygotowanej może prowadzić do nowych przestępstw.
Kluczowe znaczenie ma jakość wsparcia udzielanego po opuszczeniu więzienia. Brak wystarczających kadr i środków sprawia, że system, choć dobrze zaprojektowany, w praktyce często działa nieskutecznie. Osoba zwolniona warunkowo, pozostawiona bez pomocy, może nie poradzić sobie z wyzwaniami życia codziennego – od znalezienia pracy po radzenie sobie z presją środowiska, w którym wcześniej popełniała przestępstwa.
Potrzeba reform i wzmocnienia wsparcia
Eksperci są zgodni, że skuteczność systemu zależy od jakości przygotowania więźniów do życia na wolności i intensywności pomocy po zwolnieniu. Inwestycje w szkolenia zawodowe, terapię uzależnień, pomoc psychologiczną i wsparcie mieszkaniowe znacząco zwiększają szanse na udaną reintegrację.
Przeludnienie belgijskich więzień – ponad 2000 osadzonych powyżej dostępnej pojemności – wywiera presję na częstsze stosowanie przedterminowych zwolnień. Jednocześnie utrudnia prowadzenie skutecznych programów przygotowawczych. W tej sytuacji ryzyko błędnych decyzji lub niewystarczającego nadzoru rośnie.
Dla polskich mieszkańców Belgii temat ten ma wymiar praktyczny – jako pracodawcy mogą spotkać byłych więźniów szukających zatrudnienia, a jako członkowie lokalnych społeczności mogą obserwować proces ich reintegracji. Zrozumienie zasad i wyzwań systemu przedterminowych zwolnień pozwala lepiej ocenić jego społeczne znaczenie.
Mimo niedoskonałości system przedterminowych zwolnień pozostaje kluczowym elementem współczesnej polityki karnej, łączącym wymiar represyjny z resocjalizacyjnym. Jego skuteczność zależy jednak od zapewnienia odpowiednich zasobów, profesjonalnego wsparcia i ciągłego doskonalenia procedur – tak, by chronić społeczeństwo, nie rezygnując z szansy na drugie życie dla tych, którzy chcą wrócić na właściwą drogę.
