W 2024 roku w Walonii i Brukseli sprzedano 140 000 biletów w ramach programu Article 27 – inicjatywy, która od ponad dwóch dekad umożliwia osobom w trudnej sytuacji materialnej uczestnictwo w wydarzeniach kulturalnych za symboliczne 1,25 euro. Program, uważany za jeden z filarów demokratyzacji kultury w Belgii, stoi dziś przed niepewną przyszłością po decyzji o zniesieniu dotacji federalnej, która dotąd stanowiła jego główne źródło finansowania.
Koniec wsparcia federalnego i obawy o przyszłość
Do tej pory państwo federalne przeznaczało na program ponad 15 milionów euro rocznie. Od 2026 roku finansowanie ma jednak spocząć na barkach gmin i CPAS/OCMW (centrów publicznej pomocy społecznej). Taki scenariusz budzi poważne obawy zarówno w środowiskach kulturalnych, jak i społecznych.
„Osoby, które do tej pory mogły korzystać z oferty kulturalnej dzięki Article 27, mogą zostać jej pozbawione. Wszystko zależy od możliwości finansowych i priorytetów poszczególnych gmin” – ostrzega Laurence Adam, dyrektorka organizacji Article 27 Bruxelles.
CPAS/OCMW pod presją budżetową
Dla CPAS/OCMW, które już teraz działają na granicy swoich możliwości finansowych, nowe obciążenie może okazać się nie do udźwignięcia. „Dotacja federalna nie finansowała wyłącznie dostępu do kultury – wspierała również walkę z ubóstwem i integrację społeczną poprzez działania aktywizacyjne” – przypomina Sébastien Lepoivre, dyrektor Federacji CPAS/OCMW Regionu Stołecznego Brukseli.
Przeniesienie kosztów na poziom lokalny następuje w czasie, gdy wiele gmin zmaga się z ograniczonymi budżetami, inflacją i rosnącymi potrzebami społecznymi. Lokalne ośrodki pomocy społecznej będą musiały wybierać między utrzymaniem programów integracyjnych a zabezpieczeniem podstawowych usług dla najuboższych.
Ryzyko pogłębienia nierówności kulturalnych
Utrata wsparcia federalnego może oznaczać ograniczenie lub całkowite zawieszenie programu w mniej zamożnych gminach. Dla tysięcy osób, które dzięki Article 27 mogły po raz pierwszy uczestniczyć w koncertach, spektaklach czy wystawach, byłby to powrót do wykluczenia kulturalnego.
Article 27 od początku swojego istnienia opiera się na prostym założeniu: kultura to nie luksus, lecz prawo przysługujące każdemu. Jego zniknięcie oznaczałoby nie tylko utratę narzędzia integracji społecznej, ale także osłabienie więzi między światem kultury a publicznością, która do tej pory pozostawała poza jego zasięgiem.
Gminy między solidarnością a realiami finansowymi
Przeniesienie finansowania na poziom lokalny może pogłębić różnice między gminami. W zamożniejszych jednostkach samorządowych program prawdopodobnie zostanie utrzymany, a nawet rozwinięty. W mniej zasobnych – może zostać uznany za wydatek drugorzędny wobec potrzeb takich jak pomoc mieszkaniowa czy wsparcie energetyczne.
Eksperci ostrzegają, że taki scenariusz doprowadzi do powstania „kulturalnej geografii nierówności”, w której dostęp do wydarzeń artystycznych będzie zależał od miejsca zamieszkania, a nie od potrzeb mieszkańców.
Symbol szerszego problemu
Dla wielu obserwatorów sprawa Article 27 wykracza poza sferę kultury. Dotyczy ona roli państwa w zapewnianiu równego dostępu do podstawowych dóbr społecznych. W czasie, gdy nierówności ekonomiczne wciąż się pogłębiają, decyzja o wycofaniu się państwa z finansowania tego programu może być odczytana jako osłabienie solidarności społecznej.
Niepewna przyszłość
Środek ma wejść w życie w styczniu 2026 roku, co pozostawia niewiele czasu na wypracowanie alternatywnych rozwiązań. Gminy, CPAS/OCMW oraz organizacje kulturalne zapowiadają rozmowy w sprawie nowego modelu finansowania, jednak na razie nie widać jasnych propozycji.
Przyszłość programu Article 27 będzie więc testem dla belgijskiej polityki społecznej i kulturalnej – pytaniem o to, czy w obliczu kryzysów i oszczędności publicznych państwo nadal chce gwarantować równy dostęp do kultury jako elementu godnego życia.
