W sobotni wieczór Belgia pogrąży się w ciemności w ramach corocznej „Nocy Ciemności” – ogólnokrajowej inicjatywy zwracającej uwagę na problem zanieczyszczenia świetlnego. Wydarzenie, organizowane przez Stowarzyszenie na rzecz Ochrony Nieba i Środowiska Nocnego (Ascen), łączy symboliczne gaszenie świateł z programem aktywności edukacyjnych w trzech regionach kraju. Dla mieszkańców to okazja do refleksji nad wpływem sztucznego oświetlenia na środowisko, zdrowie i zużycie energii.
„Mówimy o zanieczyszczeniu świetlnym, gdy sztuczne oświetlenie jest tak wszechobecne, że szkodzi naturalnej ciemności” – wyjaśnia Ascen. Problem ten to nie tylko utrata widoczności gwiazd, ale także poważne konsekwencje ekologiczne i zdrowotne.
Wpływ nadmiernego światła na przyrodę
Zanieczyszczenie świetlne zagraża wielu gatunkom zwierząt aktywnych nocą. Owady, nietoperze, płazy czy ptaki migrujące tracą orientację w przestrzeni i zakłócane są ich cykle życiowe. Owady, przyciągane przez lampy, giną z wyczerpania lub stają się łatwym łupem, co zaburza cały łańcuch pokarmowy. Nietoperze unikają oświetlonych terenów, przez co tracą obszary łowieckie, a ptaki nocą mylą światła miast z gwiazdami, rozbijając się o budynki.
Skutki dla roślin i zdrowia ludzi
Sztuczne światło zaburza również rytm biologiczny roślin – wpływa na procesy kwitnienia, wzrostu i opadania liści. Dla ludzi konsekwencje są równie istotne. Nadmiar światła nocą hamuje produkcję melatoniny, hormonu regulującego sen, co może prowadzić do bezsenności, problemów metabolicznych, otyłości, a nawet osłabienia odporności.
Mieszkańcy miast, szczególnie w pobliżu intensywnie oświetlonych obiektów, skarżą się na problemy ze snem i gorsze samopoczucie. W dłuższej perspektywie wpływa to na zdrowie i wydajność w pracy.
Ekonomiczne i energetyczne koszty nadmiernego oświetlenia
Ascen przypomina, że światła pozostawione w nocy bez potrzeby – oświetlające puste parkingi czy pomniki – to nie tylko problem ekologiczny, ale i finansowy. W dobie kryzysu energetycznego i rosnących kosztów energii marnotrawstwo to niepotrzebne obciążenie dla budżetów gmin.
Nowoczesne technologie, takie jak inteligentne systemy oświetlenia reagujące na ruch, lampy kierunkowe czy energooszczędne LED-y o ciepłej barwie, pozwalają ograniczyć zużycie prądu i emisję CO₂ bez utraty bezpieczeństwa.
Jak świecić odpowiedzialnie
Ascen promuje zasadę: „oświetlać to, co trzeba, kiedy trzeba i jak trzeba”. Nie chodzi o całkowite wyłączanie świateł, lecz o ich rozsądne wykorzystanie – zredukowane w godzinach nocnych, skierowane w dół, ograniczające rozproszenie i stosujące cieplejsze barwy, które mniej zakłócają rytm przyrody.
Program wydarzeń w ramach „Nocy Ciemności”
W Walonii zaplanowano m.in. obserwacje nieba w Ath, warsztaty edukacyjne w Charleroi, nocne wędrówki w La Roche-en-Ardenne i pokazy zdjęć Drogi Mlecznej w Braine-l’Alleud. W regionie brukselskim spacer z latarkami odbędzie się w Woluwe-Saint-Lambert, a w Rouge-Cloître w Auderghem przygotowano obserwacje gwiazd, opowieści nocne i zajęcia plastyczne dla dzieci.
Inicjatywy te mają przybliżyć mieszkańcom ideę ochrony ciemnego nieba i uświadomić, jak wiele można zyskać, przywracając nocną ciemność naturze.
Europejski i globalny wymiar problemu
Według danych satelitarnych prawie 80% ludzi na świecie żyje pod zanieczyszczonym sztucznym światłem niebem – w Europie i USA odsetek ten przekracza 99%. W wielu krajach wprowadzono regulacje dotyczące projektowania systemów oświetlenia i tworzenia tzw. „rezerwatów ciemnego nieba”.
Takie obszary, chronione przed nadmiernym światłem, przyciągają turystów i miłośników astronomii. Belgijskie Ardeny, z ograniczonym oświetleniem i niskim zaludnieniem, mają potencjał, by dołączyć do tej sieci.
Wyzwania i bariery w realizacji zmian
Wdrażanie polityk ograniczających oświetlenie nie zawsze spotyka się z entuzjazmem. Część mieszkańców obawia się o bezpieczeństwo, a przedsiębiorcy – o spadek widoczności swoich reklam. Dlatego kluczowe są edukacja i pokazanie, że dobrze zaprojektowane, oszczędne oświetlenie może być równie skuteczne.
Dla gmin wyzwaniem pozostaje koszt modernizacji infrastruktury, jednak inwestycje te przynoszą długofalowe oszczędności.
Perspektywa dla Polonii w Belgii
Dla Polaków mieszkających w Belgii „Noc Ciemności” to nie tylko ekologiczna inicjatywa, ale także okazja do poznania lokalnych działań prośrodowiskowych i integracji z belgijską społecznością. Wiele wydarzeń ma charakter rodzinny i nie wymaga znajomości języka, co czyni je dostępnymi dla wszystkich.
Ciemność jako dobro wspólne
„Noc Ciemności” to część długofalowej kampanii Ascen na rzecz bardziej odpowiedzialnego oświetlenia i ochrony środowiska nocnego. Pełny program wydarzeń dostępny jest na stronie stowarzyszenia.
Jak podkreślają organizatorzy, nocna ciemność nie jest brakiem światła, lecz naturalnym elementem ekosystemu, który warto chronić – dla dobra ludzi, zwierząt i całej planety.
