Rząd federalny Belgii podjął kolejną kontrowersyjną decyzję budżetową uderzającą w najbardziej wrażliwe grupy społeczne. Po niedawnym zniesieniu dotacji na program pomocy zimowej (plan grand froid), władze ogłosiły likwidację subsydiów PAS (Participation et Activation Sociale – Uczestnictwo i Aktywacja Społeczna) dla Centrów Pomocy Społecznej CPAS/OCMW. Te dotacje, o łącznej wartości około 15,5 miliona euro rocznie, przez ponad dwie dekady wspierały integrację osób w trudnej sytuacji, umożliwiając im udział w kulturze, sporcie oraz dostęp do nowych technologii informacyjnych.
Decyzja ta, podobnie jak wcześniejsze cięcia, wywołuje silne kontrowersje i ponownie stawia pytania o odpowiedzialność państwa wobec najbardziej potrzebujących oraz o granice kompetencji między szczeblami władzy w belgijskim systemie federalnym.
Mechanizm PAS – ponad dwie dekady wsparcia integracji społecznej
System dotacji PAS wprowadzono w 2003 roku. Przez ponad 20 lat stanowił on istotne narzędzie polityki społecznej na poziomie federalnym. Dzięki niemu CPAS/OCMW mogły każdego roku realizować programy promujące uczestnictwo społeczne i aktywizację osób korzystających z pomocy społecznej.
Podstawą programu było założenie, że integracja osób w trudnej sytuacji ekonomicznej nie może ograniczać się wyłącznie do wsparcia finansowego. Aktywność kulturalna, sportowa i cyfrowa odgrywa ważną rolę w przeciwdziałaniu wykluczeniu społecznemu i w procesie odzyskiwania samodzielności. Z funduszy PAS finansowano więc bilety do kin i teatrów, karty wstępu na zajęcia sportowe, kursy komputerowe czy zakup podstawowego sprzętu informatycznego, niezbędnego do korzystania z internetu – kluczowego dziś narzędzia w kontaktach z administracją, edukacją czy rynkiem pracy.
Etapowa likwidacja – budżet przejściowy na 2025 rok
Proces wygaszania dotacji PAS ma charakter etapowy, choć tempo zmian jest szybkie. Na 2025 rok przewidziano jeszcze budżet przejściowy w wysokości 11,8 miliona euro – znacznie mniej niż średnia z poprzednich lat (15,5 miliona). Od 1 stycznia 2026 roku dotacje zostaną całkowicie zniesione.
Dla CPAS/OCMW i ich beneficjentów oznacza to radykalną zmianę. W ciągu kilkunastu miesięcy instytucje te będą musiały znaleźć alternatywne źródła finansowania programów integracyjnych lub zrezygnować z nich, co pozbawi wiele osób dostępu do działań wspierających wyjście z izolacji społecznej.
Uzasadnienie rządu – kwestia podziału kompetencji
Gabinet minister ds. Integracji Społecznej Anneleen Van Bossuyt (N-VA) uzasadnia decyzję argumentem o konstytucyjnym podziale kompetencji w belgijskim systemie federalnym.
„Rozumiemy, że to trudna wiadomość, ponieważ PAS przez lata wspierał uczestnictwo społeczne, kulturalne i sportowe użytkowników CPAS/OCMW” – przyznał gabinet minister. Jednocześnie wskazano, że Inspekcja Finansów wielokrotnie potwierdzała brak podstaw prawnych do finansowania tego programu na poziomie federalnym.
Zdaniem Van Bossuyt „wydatkowanie funduszy federalnych na obszary poza zakresem naszych kompetencji przyczynia się do wzrostu długu państwa”. Jak podkreśliła, „to nie tylko nieracjonalne finansowo, ale także ogranicza nasze możliwości inwestowania w obszary, za które rząd federalny faktycznie odpowiada”. Minister zasugerowała, że programy tego typu mogą być kontynuowane przez regiony, wspólnoty lub władze lokalne – jeśli uznają to za stosowne. W praktyce oznacza to jednak przerzucenie odpowiedzialności finansowej na jednostki, które już zmagają się z trudnościami budżetowymi.
Kontekst prawny – spór o podział kompetencji
Rządowa argumentacja odwołuje się do złożonej struktury kompetencyjnej belgijskiego federalizmu. W myśl konstytucji, kwestie kultury, sportu i edukacji należą do wspólnot, natomiast pomoc społeczna jest kompetencją mieszaną – częściowo federalną (m.in. zasiłek integracyjny), a częściowo regionalną i lokalną.
Pojawia się jednak pytanie, czy program, który przez ponad 20 lat był finansowany przez kolejne rządy różnych koalicji, rzeczywiście stanowił naruszenie podziału kompetencji, czy raczej był pragmatycznym narzędziem współpracy między poziomami władzy. Przez dwie dekady żaden z poprzednich gabinetów – ani socjalistyczny, ani liberalny, ani centrowy – nie uznał dotacji PAS za problematyczne. Dopiero obecna koalicja, w której dominują ugrupowania prawicowo-nacjonalistyczne, zdecydowała się na ich likwidację. Wskazuje to, że za argumentem prawnym stoi również decyzja o charakterze ideologicznym.
Konsekwencje dla CPAS/OCMW i ich podopiecznych
Dla Centrów Pomocy Społecznej likwidacja PAS to kolejny cios w trudnej sytuacji finansowej. Instytucje te od lat zmagają się z rosnącą liczbą beneficjentów i ograniczonymi środkami. Choć 15,5 miliona euro stanowi niewielką część całkowitego budżetu pomocy społecznej, program PAS był elastycznym narzędziem integracji i aktywizacji, pozwalającym na działania o realnym wpływie społecznym.
Dla podopiecznych skutki będą odczuwalne w codziennym życiu. Rodziny korzystające z zasiłku, które mogły dzięki PAS zabrać dzieci do kina lub na basen, stracą tę możliwość. Osoby uczęszczające na finansowane kursy komputerowe będą musiały poszukać innych źródeł wsparcia lub zrezygnować z nauki.
Szerszy kontekst – fala cięć uderzających w najsłabszych
Decyzja o likwidacji PAS wpisuje się w szerszy trend polityki oszczędnościowej obecnego rządu. Niedawno skasowano także dotacje na program pomocy zimowej dla osób bezdomnych i ubogich. Cięcia te koncentrują się więc na programach skierowanych do najbardziej potrzebujących, co rodzi pytania o priorytety polityki społecznej i fiskalnej państwa. Choć rząd powołuje się na konieczność redukcji deficytu i poszanowanie kompetencji konstytucyjnych, krytycy podkreślają, że w praktyce są to wybory polityczne pogłębiające nierówności społeczne.
Perspektywa regionalna i lokalna – kto przejmie ciężar?
Minister Van Bossuyt apeluje, by regiony, wspólnoty i gminy kontynuowały finansowanie podobnych inicjatyw. W praktyce oznacza to jednak konieczność znalezienia w ich budżetach dodatkowych milionów euro, podczas gdy same zmagają się z ograniczeniami finansowymi. Flandria realizuje własne programy oszczędnościowe, Walonia boryka się z trudnościami gospodarczymi, a Region Stołeczny Brukseli zmaga się z wysokim poziomem ubóstwa i bezrobocia.
W efekcie większość jednostek terytorialnych prawdopodobnie nie będzie w stanie przejąć pełnego finansowania, co doprowadzi do faktycznego zaniknięcia wielu inicjatyw integracyjnych.
Pytania o model społeczny i solidarność
Likwidacja dotacji PAS rodzi pytanie o przyszłość belgijskiego modelu społecznego. Czy państwo ograniczy się do minimum socjalnego, czy też nadal będzie inwestować w integrację i aktywizację jako narzędzia walki z wykluczeniem?
Z ekonomicznego punktu widzenia, programy takie jak PAS – mimo niewielkich kosztów – przynoszą długofalowe korzyści, redukując problemy społeczne i sprzyjając aktywizacji zawodowej. Oszczędność 15,5 miliona euro w skali budżetu państwa jest symboliczna, podczas gdy potencjalne koszty społeczne izolacji, depresji i trwałego wykluczenia mogą być znacznie wyższe.
Najbliższe miesiące pokażą, czy regiony i gminy zdecydują się przejąć część finansowania, czy też tysiące najbardziej potrzebujących mieszkańców Belgii zostanie pozbawionych dostępu do form wsparcia, które – choć niematerialne – miały ogromne znaczenie dla ich godności i szans na ponowne uczestnictwo w życiu społecznym.
