Po tym, jak wstępna kontrola wykazała, że kasy chorych (mutuelle/mutualiteit) często niesłusznie lub zbyt długo przyznają osobom status niezdolnych do pracy, wicepremier David Clarinval (MR) zapowiedział reformę polegającą na odebraniu im nadzoru nad długotrwale chorymi. Polityk porównał obecną sytuację do absurdu: „To tak, jakby izba księgowych kontrolowała wasze zeznanie podatkowe zamiast urzędu skarbowego”.
Konflikt interesów w sercu systemu
Propozycja wicepremiera opiera się na wynikach pierwszych kontroli przeprowadzonych w systemie niezdolności do pracy, które ujawniły niepokojące praktyki kas chorych. Według ustaleń kasy te regularnie przyznają status długotrwale chorego osobom, które nie spełniają wymaganych kryteriów lub zachowują go przez zbyt długi okres. Clarinval twierdzi, że obecna konstrukcja systemu generuje fundamentalny konflikt interesów, ponieważ te same instytucje odpowiadają zarówno za wypłacanie zasiłków, jak i za kontrolowanie ich zasadności.
Kasy chorych w Belgii pełnią bowiem podwójną funkcję: z jednej strony reprezentują interesy swoich członków i wypłacają świadczenia, a z drugiej – mają obowiązek weryfikować zasadność tych wypłat. Zdaniem Clarinvala taka dwoistość ról jest nie do pogodzenia i prowadzi do sytuacji, w której stają się one jednocześnie sędzią i stroną postępowania.
Skala problemu i konsekwencje finansowe
Dane przedstawione przez INAMI wskazują na poważne nieprawidłowości w ocenie niezdolności do pracy. Analiza przypadków osób, którym przyznano ten status aż do wieku emerytalnego, wykazała, że znaczna część decyzji była nieuzasadniona lub zbyt długo utrzymywana w mocy. Taki stan rzeczy ma nie tylko wymiar indywidualny – dotykając konkretnych osób i ich sytuacji życiowej – lecz także poważne konsekwencje finansowe dla całego systemu zabezpieczenia społecznego.
Liczba osób długotrwale chorych w Belgii przekroczyła już pół miliona, generując koszty sięgające miliardów euro rocznie. W obliczu prognoz dalszego wzrostu tych wydatków kwestia skutecznej kontroli i właściwej oceny przypadków niezdolności do pracy nabiera strategicznego znaczenia dla przyszłości państwa opiekuńczego.
Poszukiwanie rozwiązań systemowych
Propozycja Clarinvala wpisuje się w szerszą debatę o reformie systemu długotrwałych zwolnień chorobowych, toczącą się obecnie w belgijskim parlamencie i rządzie. Minister spraw socjalnych Frank Vandenbroucke przedstawił już wieloetapowy plan wzmocnienia mechanizmów powrotu do pracy oraz zwiększenia odpowiedzialności poszczególnych uczestników systemu. Inicjatywa wicepremiera z MR idzie jednak o krok dalej, proponując fundamentalną zmianę architektury instytucjonalnej.
Przeniesienie funkcji kontrolnej poza kasy chorych wymagałoby stworzenia nowych struktur lub wzmocnienia istniejących niezależnych instytucji, które mogłyby obiektywnie oceniać zasadność przyznawania statusu długotrwale chorego. Taka reforma pociągnęłaby za sobą konieczność opracowania nowych procedur, przeszkolenia kadry oraz zapewnienia odpowiedniego finansowania systemu nadzoru.
Debata wokół tej propozycji odzwierciedla głębsze napięcia w belgijskim systemie opieki zdrowotnej i społecznej, dotyczące równowagi między solidarnością społeczną, efektywnym wydatkowaniem środków publicznych a ochroną praw osób rzeczywiście potrzebujących wsparcia z powodu choroby. Kwestia ta pozostaje jednym z najważniejszych wyzwań stojących przed belgijskim systemem zabezpieczenia społecznego w nadchodzących latach.
