Przewodnicząca flamandzkiej partii N-VA Valerie Van Peel wystąpiła z bezprecedensowym żądaniem wobec koncernu Eternit, domagając się, aby firma przekazała co najmniej miliard euro na program usuwania azbestu z Flandrii. Propozycję tę Van Peel ogłosiła w programie telewizyjnym De zevende dag, wskazując na konieczność przeniesienia ciężaru finansowego z obywateli na przedsiębiorstwa, które przez dekady czerpały zyski z produkcji materiałów szkodliwych dla zdrowia.
Eternit, dziś część grupy Etex specjalizującej się w produkcji płyt włóknisto-cementowych, odpowiadał za około 65% cementu azbestowego wytwarzanego w Belgii. Jak podkreśla Van Peel, to czyni firmę głównym adresatem roszczeń, zwłaszcza że jest ona jedynym producentem, którego nadal można pociągnąć do odpowiedzialności finansowej i prawnej.
Kalkulacja kosztów i proponowany model finansowania
Żądana przez N-VA kwota wynika z analiz flamandzkiej agencji gospodarki odpadami OVAM, która oszacowała koszty usuwania azbestu we Flandrii na od 500 milionów do 3 miliardów euro. Biorąc pod uwagę udział Eternit w produkcji, odpowiedzialność koncernu powinna mieścić się w przedziale od 325 milionów do 1,95 miliarda euro.
Van Peel proponuje, aby firma co roku płaciła 50 milionów euro aż do 2040 roku, co dałoby łącznie 750 milionów euro przeznaczonych na prace sanacyjne. Dodatkowo, coroczna wpłata w wysokości 32,5 miliona euro miałaby zasilać system certyfikatów azbestowych. Reszta środków zostałaby przeznaczona na badania nad przetwarzaniem odpadów azbestowych oraz kampanie informacyjne.
Kontekst prawny i wcześniejsze porozumienia
Spór z Eternit ma swoje korzenie w ugodzie z 2014 roku, zawartej przez minister środowiska Joke Schauvliege (CD&V). Porozumienie to ograniczyło odpowiedzialność koncernu do 4,8 miliona euro płatnych do 2030 roku – kwoty, która dziś jest uznawana za rażąco niewystarczającą.
W marcu 2024 roku była minister środowiska Zuhal Demir (N-VA) podjęła działania prawne w celu rewizji ugody i wystąpiła do Eternit o 1,95 miliarda euro. Postępowanie cywilne zostało obecnie zawieszone, a strony prowadzą negocjacje. Van Peel podkreśla jednak, że jeśli firma odmówi współpracy, partia jest gotowa do wznowienia procesu, złożenia skargi karnej czy wprowadzenia nowych regulacji prawnych, które zmusiłyby Eternit do ponoszenia kosztów sanacji.
Polityczny i społeczny konsensus
Problem azbestu przekracza podziały partyjne – już wcześniej pięć ugrupowań w parlamencie flamandzkim zgodziło się, że przedsiębiorstwa takie jak Eternit czy SVK powinny ponosić większą część kosztów oczyszczania środowiska.
Perspektywy realizacji programu
Plan Van Peel zakłada przyspieszenie działań rządu Flandrii w kierunku uczynienia regionu wolnym od azbestu. Priorytetem miałyby być szkoły, placówki opieki zdrowotnej i ośrodki młodzieżowe, a także wsparcie właścicieli prywatnych domów.
Realizacja zależy jednak od trwających negocjacji. Stanowisko N-VA jest jasne – to nie obywatele, lecz odpowiedzialne przedsiębiorstwa powinny ponosić główny ciężar kosztów historycznego zanieczyszczenia środowiska.
