Rozpoczęcie procesu wykluczania długotrwale bezrobotnych z systemu zasiłkowego w Belgii uruchamia alternatywne mechanizmy wsparcia społecznego, których skuteczność będzie zależeć od sprawności administracyjnej Publicznych Ośrodków Pomocy Społecznej oraz znajomości przysługujących praw przez osoby dotknięte reformą. Federalna reforma zasiłków dla bezrobotnych, która do lipca 2027 roku obejmie 231 tysięcy osób, wymusza przeorganizowanie lokalnych systemów pomocy społecznej.
Pierwszy etap wdrożenia reformy zacznie się w styczniu 2026 roku i obejmie 28 800 osób. W grupie tej znajduje się 10 700 bezrobotnych w trzecim okresie płatności, którzy skumulowali 20 lat pełnego bezrobocia, oraz 18 100 beneficjentów zasiłków integracyjnych pobierających świadczenia od ponad roku. Kolejne fale wykluczeń zaplanowano na marzec i kwiecień 2026 roku, obejmując osoby z krótszym stażem bezrobocia. Oznacza to stopniowe zwiększanie presji na lokalne struktury pomocy społecznej.
Organizacje pozarządowe wyrażają poważne obawy przed lawinowym wzrostem liczby wniosków kierowanych do CPAS, które już dziś funkcjonują na granicy możliwości operacyjnych. Niejasność przepisów wykonawczych pogłębia niepewność co do praktycznych zasad wdrażania reformy, co może prowadzić do nierównego stosowania kryteriów pomocy w różnych gminach. Walońska Sieć Walki z Ubóstwem przypomina, że wykluczenie z systemu zasiłków dla bezrobotnych nie oznacza utraty wszystkich form wsparcia publicznego.
CPAS zachowują kompetencje do przyznawania dochodu integracji społecznej oraz pomocy dostosowanej do indywidualnej sytuacji osoby ubiegającej się o wsparcie. Procedura oceny bierze pod uwagę m.in. status współmieszkania i posiadanie nieruchomości, lecz czynniki te nie oznaczają automatycznej odmowy. Każdy przypadek analizowany jest osobno, a majątek nieruchomy nie może być sprzedany przymusowo na potrzeby codziennego utrzymania. Ponadto pierwsza część oszczędności – do kwoty 6200 euro – nie jest uwzględniana w kalkulacji środków finansowych wnioskodawcy.
Procedura administracyjna przewiduje obowiązek złożenia wniosku w CPAS gminy zamieszkania z wydaniem potwierdzenia odbioru, które jest kluczowym dowodem w przypadku odwołania. Ośrodek ma 30 dni na rozpatrzenie sprawy, 8 dni na powiadomienie o decyzji i kolejne 8 dni na wypłatę świadczenia w przypadku pozytywnego rozstrzygnięcia. Niedotrzymanie terminów daje prawo do bezpłatnego odwołania do sądu pracy, z możliwością uzyskania pomocy prawnej z urzędu.
Wykluczenie z zasiłków nie pozbawia dostępu do innych praw socjalnych i zawodowych. Rejestracja jako wolnego poszukującego pracy w Actiris zapewnia możliwość korzystania z ofert zatrudnienia i programów szkoleniowych, bez konieczności poddawania się kontrolom. Ubezpieczenie zdrowotne również pozostaje aktywne za pośrednictwem kasy chorych, o ile zgłoszone zostaną zmiany sytuacji materialnej. Ta ciągłość uprawnień odgrywa kluczową rolę w utrzymaniu podstawowej ochrony socjalnej i umożliwia podejmowanie aktywności zawodowej bez całkowitej utraty zabezpieczenia.
Skuteczność całego systemu zależeć będzie od współpracy instytucji pomocy społecznej oraz jakości informacji udostępnianej osobom dotkniętym reformą. Organizacje społeczne apelują o wzmocnienie kadrowe CPAS i rozwój kampanii informacyjnych, które pomogą obywatelom zrozumieć swoje prawa. Ostateczny wpływ reformy określą praktyczne sposoby wdrożenia mechanizmów ochronnych i ich zdolność do zapewnienia realnej ciągłości wsparcia dla osób wykluczonych z tradycyjnego systemu zasiłków dla bezrobotnych.
