Belgijskie władze sanitarne potwierdziły pierwszy przypadek listeriozy na terytorium kraju, powiązany ze skażonymi serami pochodzącymi z Francji. Decyzja o masowym wycofaniu produktów z półek zapadła po wykryciu poważnego ogniska zakażenia bakterią Listeria monocytogenes w serach produkowanych przez serowarnię Chavegrand w departamencie Creuse.
Francuskie władze sanitarne zidentyfikowały 21 przypadków listeriozy potencjalnie związanych ze spożyciem serów z mleka pasteryzowanego pochodzących z tej placówki. Według komunikatu opublikowanego przez Santé publique France oraz Ministerstwo Rolnictwa, prowadzone śledztwa wykazały na początku sierpnia zbieżne elementy epidemiologiczne i mikrobiologiczne wskazujące na możliwy związek między tymi zakażeniami — z których 18 wystąpiło od czerwca — a konsumpcją serów z mleka pasteryzowanego produkowanych przez firmę Chavegrand. Zakażone osoby miały od 34 do 95 lat, co pokazuje szerokie spektrum narażenia.
Międzynarodowy zasięg problemu i reakcja belgijskich władz
Serowarnia Chavegrand wytwarza produkty pod markami własnymi sieci handlowych dla takich koncernów jak Auchan, Leclerc czy Lidl, co sprawiło, że skażone wyroby trafiły również na rynek belgijski. W następstwie francuskiego ostrzeżenia tysiące produktów zostały wycofane ze sprzedaży, a klientów poinformowano o potencjalnie skażonych partiach oferowanych w ostatnich tygodniach, aż do 9 sierpnia, w różnych supermarketach.
Federalna Agencja ds. Bezpieczeństwa Łańcucha Żywnościowego (AFSCA) niezwłocznie uruchomiła szeroką akcję wycofywania. Grupa Colruyt już we wtorek wycofała camembert marki Everyday z powodu możliwej obecności Listeria monocytogenes. Równolegle z rynku usunięto paluszki z sera koziego marki Fleur de pré z analogicznych przyczyn.
W środę AFSCA rozszerzyła listę o dwa kolejne artykuły: camembert marki Le Père Alexandre (opakowanie 240 g) oraz camembert de caractère marki Vieux Porche (opakowanie 250 g). Dodatkowo sieć Delhaize prewencyjnie usunęła ze swoich półek camembert mini portion oraz coulommiers Delhaize FE (opakowanie 187 g).
Rzeczniczka AFSCA podkreśliła, że sytuacja zmienia się niekiedy z godziny na godzinę, a agencja pozostaje w stałym kontakcie z francuskimi odpowiednikami. Nie można wykluczyć, że w najbliższych dniach lista wycofywanych produktów zostanie jeszcze rozszerzona. Na stronie AFSCA pojawiły się także informacje o wycofaniu innych produktów niezwiązanych z serowarnią Chavegrand, w tym filetów z dorsza sprzedawanych w Carrefour oraz holenderskich śledzi typu „Hollandse nieuwe” dostępnych w Albert Heijn.
Charakterystyka zagrożenia i mechanizm działania bakterii
Wspólnym mianownikiem wycofywanych produktów jest ryzyko kolonizacji przez Listeria monocytogenes — drobnoustrój o wielkości ok. 2 tysięcznych milimetra, przenoszony przez żywność. Bakteria może namnażać się w szerokim zakresie temperatur: od 1 do 45°C, a więc również w lodówce ustawionej zwykle na 4°C. Wykazuje ponadto odporność na mrożenie.
Po spożyciu skażonej żywności objawy mogą nie występować nawet przez około tydzień. Okres inkubacji trwa od kilku dni do trzech miesięcy, jednak pierwsze symptomy zazwyczaj pojawiają się między pierwszym a drugim tygodniem po zakażeniu. Sciensano wyjaśnia, że u osób zdrowych listerioza najczęściej przebiega jako łagodny nieżyt żołądkowo-jelitowy (gastroenteritis) z towarzyszącą gorączką.
Bakteria może jednak przybrać postać inwazyjną, gdy dostaje się do krwi (posocznica) lub ośrodkowego układu nerwowego (zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych). Te postaci zakażenia wiążą się z wysoką śmiertelnością — około 20%. Inwazyjne infekcje występują głównie u osób z obniżoną odpornością oraz u mieszkańców Belgii powyżej sześćdziesiątego roku życia.
Szczególne zagrożenie dotyczy kobiet w ciąży. W przypadku zakażenia po spożyciu skażonej żywności bakteria może przeniknąć przez łożysko do płodu. Sciensano ostrzega, że infekcja może prowadzić do poronienia, urodzenia martwego dziecka, porodu przedwczesnego lub zakażenia noworodka.
Produkty wymagające szczególnej ostrożności i skala problemu
Wyższa Rada Zdrowia przygotowała wykaz produktów, których powinny unikać kobiety w ciąży oraz inne osoby z grup ryzyka. Na szczycie listy znajdują się sery świeże, takie jak mascarpone, oraz sery miękkie typu brie — zarówno te wyprodukowane z mleka surowego, jak i pasteryzowanego. Podobnie niebezpieczne są surowe mięso i ryby.
Choć obróbka termiczna zwykle eliminuje Listeria, trzeba brać pod uwagę cały przebieg produkcji. Jeśli do skażenia dojdzie na późniejszym etapie łańcucha, nawet produkty sprzedawane jako gotowane nie muszą być całkowicie bezpieczne. Wyższa Rada Zdrowia wskazuje wprost na gotowaną wędlinę (w tym pasztety, filety z kurczaka, gotowaną szynkę, cielęce kiełbasy) oraz łososia wędzonego na zimno.
Zagrożenia dotyczą także sektora warzywnego: pokrojonych i pakowanych warzyw liściastych (sałaty, zioła, szpinak), kiełków oraz pokrojonego i pakowanego melona czy sałatek owocowych zawierających melon. W kontekście posiłków piknikowych należy unikać sałatek do kanapek na bazie majonezu (np. curry z kurczakiem, sałatka mięsna, sałatka łososiowa), a także gotowych kanapek lub sałatek złożonych zawierających gotowaną szynkę, wędzonego łososia lub miękkie sery.
Kontekst epidemiologiczny i perspektywy systemowe
Obecne skażenie wpisuje się w szerszy kontekst problemów sanitarnych, przypominając niedawny kryzys w koncernie Ferrero związany z salmonellą. Kluczowe pytanie brzmi, czy tego typu zakażenia występują dziś częściej niż w przeszłości. Najnowszy raport AFSCA wskazuje, że w 2024 roku zgłoszono 777 ognisk zatruć pokarmowych, które dotknęły 4248 osób; 205 pacjentów wymagało hospitalizacji, a 6 osób zmarło. Liczba zgłoszeń w 2024 roku przewyższa statystyki z 2023 r., pozostając jednak na poziomie porównywalnym z danymi z 2022 r.
Barometr bezpieczeństwa żywnościowego odnotował spadek o 2,0 punktu procentowego, co — paradoksalnie — świadczy o lepszym wykrywaniu zbiorowych zatruć pokarmowych w Belgii. Postęp ten wynika głównie z powszechniejszego wykorzystania sekwencjonowania całogenomowego, które pozwala genetycznie powiązać patogeny wykryte w żywności z tymi obecnymi u chorych.
Narodowe Centrum Referencyjne ds. Listerii działające w strukturach Sciensano co roku rejestruje od 60 do 80 przypadków listeriozy, z czego 10–15% związanych jest z ciążą. Konsumentów, którzy nabyli produkty objęte wycofaniem, wezwano do ich niespożywania oraz zwrotu do punktu sprzedaży w celu uzyskania refundacji.
