Wybór formy związku ma istotne konsekwencje prawne i podatkowe, zwłaszcza w kwestii dziedziczenia. W zależności od tego, czy para jest małżeństwem, pozostaje w związku partnerskim prawnym, czy też jedynie mieszka razem bez formalnej rejestracji, prawa spadkowe partnera różnią się znacznie.
Zmiany w prawie spadkowym i różnice regionalne
Pod koniec 2024 roku rząd Regionu Walońskiego zatwierdził reformę podatku spadkowego, która zmniejszy jego stawki o połowę dla spadkobierców i partnerów zamieszkałych w Walonii. Nowe przepisy wejdą jednak w życie dopiero 1 stycznia 2028 roku.
Obecnie system podatkowy pozostaje uzależniony od miejsca zamieszkania zmarłego. Region, w którym mieszkał najdłużej w ciągu ostatnich pięciu lat, określa, jakie stawki podatkowe będą miały zastosowanie do jego spadkobierców.
1. Małżeństwo – największa ochrona dla partnera
Bez względu na wybrany ustrój majątkowy małżonek zmarłego ma prawo do części spadku. Jeśli para ma dzieci, wdowa lub wdowiec otrzymuje użytkowanie całej masy spadkowej, a dzieci – własność bezpośrednią (naga własność).
W kwestii podatkowej małżonkowie są w najlepszej sytuacji – podlegają najkorzystniejszym stawkom podatku spadkowego. W Walonii i Brukseli wynoszą one obecnie od 3% do 30%, a od 2028 roku w Walonii zostaną obniżone do przedziału od 3% do 15%. Dodatkowo, część spadku obejmująca wspólne miejsce zamieszkania jest zwolniona z podatku.
Jak można lepiej zabezpieczyć partnera?
Małżonkowie mogą zwiększyć ochronę partnera za pomocą umowy małżeńskiej i dodatkowych klauzul:
- Klauzula przydziału alternatywnego – daje wdowiec/wdowiecowi możliwość wyboru różnych form dziedziczenia wspólnego majątku w zależności od okoliczności.
- Klauzula Valkeniersa – pozwala ograniczyć prawa małżonka do dziedziczenia na korzyść dzieci z poprzedniego związku.
Dodatkowo, prawo przewiduje, że nawet jeśli w umowie małżeńskiej znalazłyby się ograniczenia, małżonek zmarłego nie może być pozbawiony prawa do użytkowania wspólnego mieszkania i jego wyposażenia przez okres sześciu miesięcy od śmierci współmałżonka.
2. Zarejestrowane partnerstwo – ochrona pośrednia
Osoby, które formalnie zgłosiły swój związek w urzędzie stanu cywilnego, znajdują się w sytuacji pośredniej – mają więcej praw niż konkubenci, ale mniej niż małżonkowie.
Po śmierci jednego z partnerów, drugi partner zachowuje prawo do użytkowania wspólnego mieszkania i mebli, jednak nie dziedziczy żadnej innej części spadku, jeśli nie zostało to uregulowane w testamencie.
Pod względem podatkowym partnerzy zarejestrowani podlegają tym samym zasadom, co małżonkowie. Podatek od spadku wynosi od 3% do 30% w Walonii i Brukseli, a od 2028 roku w Walonii zostanie zmniejszony do 3–15%.
Jak można lepiej zabezpieczyć partnera?
W przeciwieństwie do małżonków, partnerzy zarejestrowani nie mogą korzystać z umowy małżeńskiej, dlatego muszą używać innych narzędzi, takich jak:
- Testament – pozwala na przekazanie majątku partnerowi, choć musi uwzględniać tzw. rezerwę dla dzieci, które mają prawo do połowy spadku.
- Darowizna – może być korzystnym rozwiązaniem, ale jest nieodwołalna, chyba że zastosuje się klauzulę zwrotu w przypadku śmierci obdarowanego.
- Ubezpieczenie na życie – pozwala określić beneficjenta, który po śmierci ubezpieczonego otrzyma środki finansowe.
- Klauzula wzrostu majątku – umożliwia przejęcie przez drugą stronę wspólnych aktywów finansowych, np. środków zgromadzonych na wspólnym koncie.
3. Nieformalny związek – najmniejsza ochrona
Najmniej chronioną grupą są osoby, które mieszkają razem, ale nie sformalizowały swojego związku.
W przypadku śmierci jednego z partnerów, drugi nie ma prawa do dziedziczenia, nawet jeśli para ma wspólne dzieci.
Pod względem podatkowym w Walonii konkubenci są traktowani jak osoby niespokrewnione i podlegają najwyższym stawkom podatkowym – od 30% do 80%. Od 2028 roku najwyższa stawka zostanie obniżona do 40%. W Brukseli od stycznia 2024 roku partnerzy zamieszkujący razem przez co najmniej rok podlegają takim samym stawkom jak małżonkowie, jeśli ich wspólne gospodarstwo domowe trwa ponad trzy lata i zostało potwierdzone testamentem.
Jak można lepiej zabezpieczyć partnera?
Osoby mieszkające razem, ale nieposiadające statusu partnerów zarejestrowanych, powinny stosować podobne narzędzia ochronne jak w przypadku zarejestrowanego partnerstwa:
- Testament – nieformalni partnerzy nie dziedziczą po sobie automatycznie, dlatego testament to kluczowe narzędzie, by przekazać majątek drugiej osobie.
- Darowizna – w przypadku nieformalnego związku darowizny są nieodwołalne, co oznacza, że decyzja o przekazaniu majątku musi być dobrze przemyślana.
- Ubezpieczenie na życie – pozwala zapewnić partnerowi środki finansowe po śmierci ubezpieczonego.
- Klauzula wzrostu majątku – umożliwia przypisanie wspólnego majątku partnerowi po śmierci jednej ze stron, a jednocześnie uniknięcie podatku spadkowego.
Podsumowanie
Każda forma związku ma swoje konsekwencje prawne i podatkowe. Małżonkowie są najlepiej chronieni, partnerzy zarejestrowani mają pewne przywileje, ale nie mogą liczyć na pełne dziedziczenie, natomiast osoby pozostające w nieformalnym związku są najbardziej narażone na utratę majątku po śmierci partnera.
Aby skutecznie zabezpieczyć partnera, warto rozważyć odpowiednie narzędzia planowania spadkowego – testament, darowizny, ubezpieczenie na życie czy klauzule w umowach. Świadomość różnic prawnych i podatkowych może pomóc w uniknięciu nieprzyjemnych niespodzianek w przyszłości.
